فەرهاد حەمزە
كێڵگەی تەق تەق دەكەوێتە نێوان هەر سێ پارێزگای هەولێر و سلێمانی و كەركوك، كەلە ساڵانی پەنجاكاندا لەلایەن ئینگلیزەكانەوە نەوتی تێدا دۆزراوەتەوە، لە سەردەمی حكومەتی بەعسیشدا پەرەی پێدراوە و توانراوە سێ بیری تێدا هەڵبكەنن، یەدەگی جێگيری كێڵگەكە لە 500 ملیۆن بەرمیل تێپەرناكات، لەساڵی 2002 حكومەتی هەرێم لەگەڵ كۆمپانیایەكی بیانیدا كە پسپۆر نەبوون لە بواری دەرهێنانی نەوتدا گرێبەستێكی ئیمزاكرد بۆیە نەیانتوانی بیری تر هەڵبكەن تا ساڵی 2006 كەلەگەڵ دوو كۆمپانیای تری بواری نەوت بوون بە هاوبەش.
گرنگترین تایبەتمەندی لەنەوتی تەق تەقدا ئەوەیە كە سوكە و پاكە بەجۆرێك (Api)ەكەی دەگاتە 48 كە ئەمەبێ وێنەیە لەنەوتی جیهاندا، جگە لەوەش هیچ رێژەیەك لە گۆگردی تێدا نییە، هەر ئەمە وایكردووە پسپۆرانی نەوت بە شەمپانیای رەش ناوی ببەن.
قەدەری ئەم كێڵگەیە ئەوها بوو كەوتە دەست كەسانێك كەنرخی خۆیان پێنەدا ، كاربەدەستانی حكومەتی هەرێم هیچیان لێ نەدەزانی، كۆمپانیا بیانیەكانیش بەدوای قازانجەوە بوون لەبەر هەڵپەی هەردوولا بۆ دەستكەوتنی پارەی زیاتر ئەم كێڵگەیان بەو دەردەبرد كە ئەمرۆ تێیدایە.
ئەم كێڵگەیە دەبوایە لەبەر زۆری بایەخەكەی زانستیانە مامەڵەی لەگەڵدا بكرایە و نەهێڵدرێت دلۆپێكی بەفیرۆبچێت، كەچی ئەو كۆمپانیایانە و كاربەدەستانی هەرێم دەستیان كرد بە دەرهێنانێكی بێ بەزەییانەی نەوت دور لەهەموو پێوەرێكی زانستیانە، لە سەرەتادا بەتەنكەر دەیانگواستەوە بۆ پالاوگەکان، یان بە مەبەستی هەناردەكردن دەیانگەیاندە فیشخاپووركە ئەمە خۆی لە خۆیدا كارێكی نێگەتیڤانەیە، چونكە گواستنەوەی نەوتی سووك بەتەنكەر پاشان جارێكی تر بەتاڵكردنەوەی دەبێتە هۆی فەوتانی بەشێك لەتوخمە گرنگەكانی .
لە 7/8/2012 بەرپرسانی كێڵگەكە رایانگەیاند رۆژانە 105 هەزار بەرمیل بەرهەم دەهێنین كە 50 هەزاری تەنکەر دەگوازرێتەوە بۆ خورمەلە 35هەزاریشی دەنێردرێتە پاڵاوگەی بازیان.
لەنیسانی ساڵی 2015دا كێڵگەكە لە لوتكەی بەرهەم هێنانیدا بوو، كە رۆژانە 145هەزار بەرمیل بوو، لەوەبەدوا بەهۆی سەركەوتنی ئاوەوە رووی لەدابەزین كرد تالەرۆژگاری ئیستاماندا لە8 هەزار بەرمیلی رۆژانە تێپەڕ نەكات، بۆ مێژوو دەیلێم ئەوەی دەرهەق بەم كێڵگەیە كرا تاوانێك بوو دەرهەق بە سامانی ژێر زەوی ئەم هەرێمە، چونكە هەرگیز ناكرێ لەكێڵگەیەكی ئاوا بچوك ئەو بەرهەمە زۆرەی لێدەربكرێت.
گومانی تیدا نییە لەهەموو سەردەم و شوێنێكدا خەڵكانی خەمخۆر هەیە، لەساڵی 2005 ئەوكاتەی محمد بحر العلوم وەزیری نەوت بووچەند ئەندازیارێكی لێهلتوو ئەوانەی نرخی نەوتی تەق تەقیان دەزانی داوایان لە وەزیری ناوبراو كردكە پاڵاوگەیەك نزیک کێلگەکە دابمەزرێنرێت بەجۆرێك دیزاین كرابێت كە بەنەوتی سووك كاربكات، ئەوەبوو رەزامەندی لەسەر درا بە تێچووی 700ملیۆن دۆلار لەماوەی سێ ساڵدا تەواو ببێت، كەلەتوانایدا بو رۆژانە 70هەزار بەرمیل نەوت بپالێویت، هەموو بەروبومە نەوتیەكانیشی بەرهەم دەهێنا، بەڵام بە گۆرانی وەزیر و هاتنی شەهرستانی داوایان لەهەرێم كرد هەموو پشتیوانییەكیان دەكەن بەو مەرجەی هەرێم لە بودجەی لەسەدا 17ی خۆی تەواوی بكات، حكومەتی هەرێمیش ئامادە نەبوو هیچ پارەیەك خەرج بكات و سەرئەنجام بە زیانی خەڵك شكایەوە، ئەگەر ئەو پاڵاوگەیە بنیات بنرایە ئێستا نە هەرێم وەها بێ بەنزین دەبوو نە كێڵگەش وەها زوو پەكی دەكەوت.
