* ئامانجی پێشنیازەکە سنووردارکردنی باڵادەستی چینە لە کەرتی دروستکردنی کەشتی و پیشەسازی دەریایی.
* پێشنیارەکانی ئیدارەی ئەمەریکا داوا دەکەن ڕێژەیەکی لە بەرهەمە ئەمریکییەکان لە ڕێگەی کەشتییە دروستکراوەکانی ئەمریکاوە بگوازرێنەوە.
* هۆشداری لە دابەشبوونی بازاڕی دەریاوانی کە کەشتییە چینییەکان بە شێوەیەکی جیاواز مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت
* پشتگیری سیاسی و جەماوەری لە ئەمریکا هەیە بۆ بیرۆکەی بوژاندنەوەی پیشەسازی
دروستکردنی کەشتی ئەمریکا.
ڕەنگە سەرنجڕاکێشترین نیشاندەری ئەو فەوزایەی کە بازرگانی جیهانی گرتووەتەوە لەوەتەی ئیدارەی ترەمپ هاتۆتە ناو کۆشکی سپیەوە، کۆمەڵێک بۆری پۆڵا بێت کە کێشی ١٦ هەزار تۆن مەترییە.
بڕیار بوو کرێکارانی ئەڵمانیا خۆیان ئامادە بکەن بۆ بارکردنی یەکەم وەجبە لەسەر کەشتییەکی بارهەڵگر کە بەرەو پڕۆژەیەکی گەورەی وزە لە لویزیانا دەڕۆیشت. لەبری ئەوە، بارەکە لە کۆگایەکی ئەڵمانیادا مایەوە، دوای ئەوەی واشنتۆن پێشنیاری سەپاندنی ملیۆنان دۆلاری وەک باج بەسەر کەشتییە چینییەکان کرد کە لە بەندەرەکانی ئەمریکا جێگیرکراون.
دانوستانەکان بەهۆی نادڵنیایی سیاسەستی مامەڵەکردنەوە وەستان
خۆسێ سێڤرین، بەڕێوەبەری پەرەپێدانی بازرگانی لە کۆمپانیای مێرکوری گروپ، کۆمپانیای بەرپرسیار لە لۆجستیکی گرێبەستی بۆرییەکە، وتی دانوستانەکان لەسەر مەرجەکانی گواستنەوەی کەشتیوانی وەستاون تاوەکو دۆخەکە ڕوونتر دەبێتەوە.
سەبارەت بەم هێڵە هێڵی دەریای ئەتڵەسی ، 80%ی کەشتییەکان لەچین دروستکراون و خاوەنەاکنیشیان لە چینن. واتە بارەکە باجی زیادەی لە نێوان یەک ملیۆن بۆ سێ ملیۆن دۆلاردا دەخرێتە سەر. بەپێی چۆنیەتی جێبەجێکردنی بڕیارەکە، تێچووی گواستنەوە لە ئەڵمانیاوە دەتوانێت دوو هێندە یان سێ هێندە زیاد بکات.
دەستپێشخەرییەک بۆ سنووردارکردنی باڵادەستی چین لەم کەرتەدا
ئەم گرێبەستە یەکێکە لەو گرێبەستە بێشومارانەی کە بەهۆی پێشنیارێکی نووسینگەی نوێنەری بازرگانی ئەمریکاوە ڕاگیراون کە ئامانج لێی سنووردارکردنی باڵادەستی چینە لە پیشەسازییەکانی دروستکردنی کەشتی و لۆجستی و دەریایی.
بەگوێرەی ئەو نووسینگەیە، ئێستا چین زیاتر لە نیوەی کەشتییە بارهەڵگرەکانی جیهان بەرهەم دەهێنێت، لە کاتێکدا لە ساڵی 1999 تەنها 5% بووە، لە کاتێکدا ژاپۆن و کۆریای باشوور زلهێزەکانی دیکەی کەشتیسازین.
لەبەرامبەردا پشکی کارگەکانی کەشتیوانی ئەمریکا لە ساڵی ڕابردوودا لە 0.01% زیاتر نەبووە و نووسینگەکە هیوادارە پیشەسازی کەشتیوانی بازرگانی ئەمریکا کە نزیکە لە نەبوو زیندوو بکاتەوە.
فەرمانگەی بازرگانی ئەمریکا لە 21ی شوباتدا ڕایگەیاند، باڵادەستی چین “هێزی بەسەر بازاڕی دابینکردنی جیهانی و نرخ و گەیاندنی” پێدەبەخشێت، لە وەڵامدا کۆمپانیای کەشتیسازی دەوڵەتی چین کە خاوەنی گەورەترین داواکارییەکانی جیهانە، ڕێوشوێنەکانی بە پێشێلکردنی یاساکانی ڕێکخراوی بازرگانی جیهانی وەسفکرد.
ئەم بابەتە دەبێتە جێگەی سەرنجی دانیشتنێکی نووسینگەی نوێنەری بازرگانی ئەمریکا لە ڕۆژانی دووشەممە و سێشەممە، بە بەشداری نوێنەران لە سەرانسەری زنجیرەی دابینکردن: لە جووتیارانی سۆیا تا دەگاتە بارهەڵگر و کەشتی سازەکانی چینی. دەیان خاوەن کار و گروپی بازرگانی ڕوونی دەکەنەوە کە بۆچی ترسیان هەیە ئەم پێشنیازانە بازرگانی جیهانی پەکبخات زیاتر لە ڕوانگەی سەرۆک دۆناڵد ترەمپ بۆ باج.
ترس لە کاریگەرییە کارەساتبارەکان
جۆناسان گۆڵد، جێگری سەرۆکی زنجیرەی دابینکردن و سیاسەتی گومرگی لە فیدراسیۆنی نیشتمانی فرۆشتنی تاک وتی: “ئەوان ئەم پێشنیازە بە هەڕەشەیەکی گەورەتر لە باج دەبینن بەهۆی ئەو کاریگەرییەی کە لەسەر زنجیرەی دابینکردن دەبێت.”
ئاماژەی بەوەشکردووە، “کۆمپانیاکانی کەشتیوانی وتوویانە نەک تەنها تێچوونەکە دەگوازنەوە بۆ کڕیاران، بەڵکو تێپەڕین لە بەندەرە بچووکەکانی وەک ئۆکلاند و لەوانەیە چارلستن و دێلاوێر و فیلادلفیاش ڕادەگرن. لە ئەنجامدا هەموویان کاریگەرییان لەسەر دەبێت و زیان دەکەن”.
لە نامەیەکدا بۆ ئۆفیسی نوێنەری بازرگانی ئەمریکا و چاوپێکەوتنەکانی لەگەڵ بلومبێرگ، خاوەن کار و بەرپرسانی پیشەسازی ڕایانگەیاند کە پێشنیارەکان ئە ئامانجە ناپێکێت کە ئامانجی بوژاندنەوەی پیشەسازی کەشتیسازی ناوخۆییە و بەڵکو دەکرێت زیانێکی بەرچاو بە ئابووری ئەمریکا بگەیەنێت.
ئەوان دەڵێن دەتوانێت کاڵا ئەمریکییەکان لە ئاستی جیهانیدا گرانتر بکات، ڕێگا بازرگانییەکان لە بەندەرەکانی ناوچەیی ئەمریکا بەرەو کەنەدا و مەکسیک بگوازێتەوە و دوور بخاتەوە، بەندەرە گەورەکان تێکبدات و تێچووی کەشتیوانی و هەڵاوسان خراپتر بکات.
باج و داهاتی ئەگەری
ئەم ڕسوماتانە لە ڕووی تیۆریەوە دەتوانن لە نێوان ٤٠ بۆ ٥٢ ملیار دۆلار بۆ گەنجینەی ئەمریکا بەدەستبهێنن، بەپێی شیکارییەکی کۆمپانیای کلارکسن ڕیسێرش کە لقێکی گەورەترین کۆمپانیای نێوەندگیری بارهەڵگرەکانی جیهانە. بەڵام لەناو پەرەسەندنی گرژی و دڵەڕاوکێی بازاڕدا سەبارەت بە باجەکانی ئێستای کاڵا و پۆڵا و ئەلەمنیۆمی چینی و پێشبینیکردنی خولێکی نوێی ڕێوشوێنی هاوشێوە لە ٢ی نیساندا، زۆرێک لە کۆمپانیا ئەمریکییەکان و یاریزانانی بازاڕ نیگەرانن.
جۆ کرامێک، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ئەنجومەنی جیهانی کەشتیوانی کە بڕیارە ڕۆژی دووشەممە شایەتی بدات، وتی: “ئەوەی نوسینگەی نوێنەری بازرگانی USTR پێشنیاری کردووە- سەپاندنی ملیۆنان دۆلار لە باج بۆ ماوەکانی پێشوش (بأثر رجعي) لەسەر هەموو بەندەرێک- کارناکات.” “ئەمە سزای بەکاربەران و بازرگانان و جووتیارانی ئەمریکی دەدات و نرخەکان بەرز دەکاتەوە و هەڕەشە لە هەلی کار دەکات.”
جۆن مەککۆن، کەسێکی دیار لە پیشەسازی کەشتیوانی و نووسەری مێژووی کەشتیوانی، دۆخەکەی بە توندتر خستەڕوو: “ئەگەر بتەوێت بە پیک لە بازرگانی بدەیت، ئەوە ئەم کارەدەکەیت. هەموو ئەم ڕێوشوێنانە بەیەکەوە دەگەنە کۆتایی جیهان سەبارەت بە بازرگانی.”
دروشمی “دیسانەوە کاری دروستکردنی کەشتی گەورە بکەینەوە”.
لێکۆڵینەوەکانی نوسینگەی نوێنەری بازرگانی USTR ساڵی ڕابردوو لە سەردەمی ئیدارەی جۆ بایدن دەستیپێکرد، ئەمەش دوای داواکارییەکی پێنج سەندیکای گەورە. دەرئەنجامی ئەم ڕاپۆرتە چەند ڕۆژێک پێش دەستبەکاربوونی ترەمپ لە مانگی یەکدا بڵاوکرایەوە، دەریخست کە چین کەرتی کەشتیوانی جیهانی کردۆتە ئامانج بۆ باڵادەستی، ئەمەش وایکردووە ئیدارەی نوێ وەڵامی ئەم باڵادەستییە بداتەوە.
بەپێی ئەو پێشنیازانە کە لە ٢١ی شوبات بڵاوکراونەتەوە، ئامانجی ئەو رسومات و مەرجە نوێیانە “دروستکردنی کاریگەرییە بۆ کۆتاییهێنان بە ئامانجگرتنی چین بۆ ئەم کەرتانە”. سزاکان بە شێوەیەک دەسەپێندرێت کە لەسەر بنەمای پشکی کەشتیەکانی کۆمپانیاکە لە کەشتییە چینییەکان و ئەوانەشی ئێستا لە قۆناغی دروستکردندان. بەپێی وتەی کلارکسن، ئەو باجە دەتوانێت بگاتە 3.5 ملیۆن دۆلار بۆ هەر گەشتێک بۆ بەندەرەکان بۆ ئەو کەشتیانەی لە چین دروستکراون و خاوەندارێتی و بەکاردەهێنرێن لە لایەن چینەوە، هەروەها ئەو کەشتیانەی داواکراون دروستبکرێن لە کارگەیەکی چینی.
بەگوێرەی هەمان کۆمپانیا، مەزەندەدەکرێت 83%ی سەردانکردنی کەشتییەکانی هەڵگری کۆنتێنەرەکان بۆ بەندەرەکانی ئەمریکا لە ساڵی ڕابردوودا بەپێی یاسا پێشنیارکراوەکان غەرامە دەکران، ئەمە جگە لە دوو لەسەر سێی کەشتی هەڵگری ئۆتۆمبێل و نزیکەی یەک لەسەر سێی کەشتییە نەوتهەڵگرەکان.
هەروەها لە پێشنیازەکاندا هاتووە کە ڕێژەیەک لە بەرهەمە ئەمریکییەکان، لەوانەش کاڵای کشتوکاڵی، کیمیایی، وزە و کاڵا بەکاربەرەکان، لە ڕێگەی ئەو کەشتیانەوە دەگوازرێنەوە کە ئاڵای ئەمریکا یان هەڵکردووە. کە دروست کراون بە تیم و کەشتی ئەمریکی لە ساڵانی داهاتوودا.
ئاڵانگاری بەردەم پیشەسازی ئەمریکی
زۆرێک لە بەکاربەرانی کەشتیەکان دەڵێن پێشوازی لە کڕین یان بەکرێگرتنی کەشتییە دروستکراوەکانی ئەمریکا دەکەن، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی کەمیی دەریاوانی ئەمریکی لە ئێستادا دەیان ساڵ دەخایەنێت بۆ پڕکردنەوەی دابینکردنی خواست. لە هەمان کاتدا باجەکانی ئێستا سزای کۆمپانیاکان دەدات بەهۆی ئەو وەبەرهێنانانەی کە ساڵانێک لەمەوبەر لە کەشتییە چینییەکان کردوویانە.
کاتێک کۆمپانیای ئەتلەنتیک کۆنتەینەر ئۆنلاین ” (Atlantic Container Line AB)، کە زیاتر لە نیوەی هەناردەکردنی ئامێری بیناسازی و کشتوکاڵی ئەمریکا بۆ ئەوروپا هەڵدەگرێت، لە ساڵی ٢٠١٢دا پێویستی بە دابینکردنی کەشتیی گواستنەوەی کۆنتێنەرەکان هەبوو، حەوزی دروستکردنی کەشتیگەلی ژاپۆن و کۆریا قبوڵیان نەدەکرد تەنها پێنج کەشتی تایبەت دروست بکەن.
ئەندرۆ ئابۆت بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کەشتیوانی ئەمریکا لە یاداشتێکدا بۆ ئۆفیسی نوێنەری بازرگانی ئەمریکا نووسیویەتی، کارگەکانی کەشتیوانی ئەمریکا ڕایانگەیاندووە کە لانیکەم بۆ ماوەی حەوت ساڵ ناتوانن کەشتییەکان رادەست بکەن. بەڵکو کۆمپانیاکە کەشتی لە چین دۆزیەوە، کە دەتوانی بە خێرایی و بە نرخی کێبڕکێ کەشتی بەدەستبهێنێت.
ئابۆت لەبارەی پێشنیارەکەی نوێنەری بازرگانییەوە نووسیویەتی: “ئەو کارە پێشنیار کراوە ئیفلاسمان دەکات بەهۆی بڕیارێکی بازرگانییەوە کە 13 ساڵ لەمەوبەر دراوە، کاتێک حەوزی دروستکردنی کەشتیگەلی ئەمریکی بە فەرمانی هێزی دەریایی ئەمریکا جمەی دەهات و نەیاندەتوانی کەشتییەکانمان دروست بکەن،ئەوکات چینیش یاریزانێکی سەرەکی نەبوو”.
دەنگە دژو و پشتیوانەکان
زۆرێک لە شارەزایان پشتیوانیان بۆ سنووردارکردنی کاریگەریی دەریایی چین دەربڕیوە، بەڵام داوایان کردووە بیر لە چۆنیەتی جێبەجێکردنی بکرێتەوە. لە کۆی زیاتر لە ٢٥٠ تێچێن، کەم کەس پشتگیریان لە پێشنیارەکان کرد.
سکۆت پاوڵ، سەرۆکی هاوپەیمانی بۆ بەرهەمهێنانی ئەمریکی کە ڕۆژی دووشەممە شایەتی خۆی دەدات، وتی: چین سیاسەتی بەرهەمهێنانی نادادپەروەرانەی پەیڕەو کردووە کە وایکردووە کەشتی سازەکانی ئەمریکا نەتوانن ڕکابەری بکەن. “ئەگەر ئەم ڕێوشوێنانە بە تەواوی جێبەجێ بکرێن، یارمەتیدەر دەبن بۆ گەڕاندنەوەی ئاسایشی ئابووری ئەمریکا و بەرپەرچدانەوەی شێوازە بازرگانییەکانی چین و زیندووکردنەوەی کەشتیسازی ئەمریکا.”
چاوەڕوانییەکانی هەموارکردنەوەی پێشنیارەکان
ژمارەیەک لە بەڕێوەبەرانی پیشەسازی پێیان وایە کە پێشنیارەکە دەستکاری دەکرێت بۆ ئەوەی کەمترین کاریگەری لەسەر بازرگانی جیهانی هەبێت، هەروەها ڕەنگە باج و مەرجەکان دەستکاری بکرێن یان تەنانەت نەهێڵرێن، بە لەبەرچاوگرتنی سروشتی ناجێگیری هەندێک لە بڕیارەکانی ئیدارەی نوێ. بەڵام گروپەکانی لۆبی جەخت لەوە دەکەنەوە کە هۆکاری بەهێز هەیە بۆ ئەوەی باوەڕیان بەوە هەبێت کە هەندێک بڕگەی پلانەکە جێبەجێ دەکرێن.
چەمکی بوژاندنەوەی پیشەسازی کەشتیسازی ئەمریکا سەرنجی ترەمپی ڕاکێشاوە و هاوتەریبە لەگەڵ بانگەوازەکانی بۆ گەڕاندنەوەی شکۆمەندی پیشەسازی ئەمریکا. پێشتر نووسینگەیەکی نوێی بۆ کاروباری دەریایی لەناو ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیدا دروستکردووە.
لە واشنتۆن ئێستا کەرتی دەریایی وەک پایەیەکی سەرەکی ئاسایشی نیشتمانی سەیر دەکرێت، بیرۆکەیەکە لە گەورەبەندایە.
لێکۆڵینەوەکانی نوێنەری بازرگانی لەگەڵ پڕۆژە یاسایەکی دوولایەنەدا یەکدەگرێتەوە کە لە مانگی کانوونی دووەمدا پێشکەشکرا بۆ چارەسەرکردنی کەمیی دەریاوانی بازرگانی لە ڕێگەی فراوانکردنی بەرنامەکانی ڕاهێنان و هاندانەکانی باج بۆ وەبەرهێنەرانی پیشەسازی. هەروەها ئەم پێشنیازە لە ڕەشنووسی فەرمانی جێبەجێکردن دەچێت کە لەلایەن بلومبێرگەوە بینراوە کە داهاتی باج بۆ پشتگیریکردنی دروستکردنی کەشتی تەرخان دەکات.
ئەم ڕەشنووسە بە ناوی “دیسانەوە دروستکردنی کەشتی مەزن بکەنەوە”، پێشنیاری ئەوە دەکات کە ئەمریکا فشار بخاتە سەر وڵاتانی دیکە بۆ ئەوەی بەشداری هەوڵەکانی بکەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەژموونی چین، یان ڕووبەڕووی وەڵامدانەوەی سزایی دەبنەوە. کۆشکی سپی وەڵامی داواکارییەکەی نەدایەوە بۆ لێدوان لەسەر ئەو ڕەشنووسە.
ئەگەری کاردانەوە لەسەر بەندەرە بچووکەکان
کۆمپانیا گەورەکانی کەشتیوانی ڕایانگەیاندووە کە ڕەنگە خۆیان لەگەڵ باجەکاندا بگونجێنن بە دوورکەوتنەوە لە بەندەرە بچووکەکان لە ئەمریکا، ئەمەش ئەگەری هەیە زیان بە ئابووری و پیشەسازییە ناوخۆییەکان بگەیەنێت کە پشت بەو بەندەرانە دەبەستن. کۆمپانیاکانی کەشتیوانی کۆنتێنەر کە بارەکانیان لە یەک بەندەردا دابەزێنن، لەوانەیە بتوانن تێچوونەکە بەسەر هەزاران کۆنتێنەردا دابەش بکەن.
بەڵام کرێی زیاتر لە یەک ملیۆن دۆلار بۆ هەر گەشتێک بۆ بەندەر دەتوانێت وێرانکەر بێت بۆ بەکاربەرە بچووکەکان و هەناردەکارانی ئەوکاڵایانەی قازانجی کەمە وەک کشتوکاڵ و کەرەستەی خاو، کە پشت بە بەندەرەکانی وەک ئۆکلاند و چارلستن دەبەستن.
فیلیپ لاک، بەڕێوەبەری ئابووری لە سەنتەری توێژینەوەی ستراتیژی و نێودەوڵەتی دەڵێت: “ئەم ڕێوشوێنانە لە ڕووی ئابوورییەوە زۆر زیانبەخش دەبن، و چارەسەری ئەو ئاڵانگارییە بنەڕەتییە ناکەن کە دەڵێن دەیانەوێت چارەسەری بکەن: زیادکردنی توانای کارگەکانی دروستکردنی کەشتی ئەمریکی.”
ئاماژەی بەوەشکرد، ئەگەر تەنها پەیوەندی بە ئاسایشەوە هەبێت، پێویستە هانی وەبەرهێنان بدەین لە هاوپەیمانەکانمان وەک کۆریای باشوور و ژاپۆن و فینلاند کە زۆر باشن لە دروستکردنی کەشتی.
دوو ستاندارد لە سیستەمی بارکردندا
پیشەسازی کەشتیوانی ئەزموونی نوێی هەیە لەگەڵ فەوزای بڕیارەکانی ئەمریکا سەبارەت بە چین. لە مانگی یەکدا، دوای ئەوەی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا کۆمپانیای زەبەلاحی کەشتیوانی چینی کۆسکۆ شیپینگ هۆڵدینگزی خستە لیستی ڕەشەوە بەهۆی پەیوەندییە گوماناوییەکانی لەگەڵ سوپای چین، هەندێک لە دەڵاڵەکان داوایان کرد کەشتییەکانی کۆسکۆ بەکرێ نەگرن، بەپێی ئەو کەسانەی کە ئاگادارن لەم بابەتە. بەڵام دوای چەند ڕۆژێک قەدەغەکردنەکە هەڵگیرا کاتێک ڕوون بووەوە کە بڕیارەکە کاریگەری دارایی و یاسایی لەسەر کرێگرتەکان نابێت.
ئەگەر پێشنیارەکانی نووسینگەکە وەک خۆیان جێبەجێ بکرێن، بەڕێوەبەرانی پیشەسازی و دەڵاڵەکان دەڵێن بازاڕەکە وردە وردە دابەش دەبێت، بەجۆرێک مامەڵە لەگەڵ کەشتییە دروستکراوەکانی چینی جیاواز لە کەشتییە دروستکراوەکانی وڵاتانی دیکە دەکرێت.
ئەمەش لە ئێستاوە لە بازاڕی نەوتهەڵگرەکاندا دیارە، کە کەشتییە دروستکراوەکانی چین یەک لەسەر سێی کەشتیگەلەکان پێکدەهێنن. هەندێک لە کرێگرتەکان دەستیان کردووە بە دوورکەوتنەوە لە گرێبەستە درێژخایەنەکان لەگەڵ تانکەرەکانی پەیوەست بە چین، پێشبینیان کردووە کە ئەم کەشتیانە لە داهاتوودا ناچاربن سەردانی بەندەرەکانی ئەمریکا بکەن، بەمەش روبەڕوی باج دەبنەوە.
هەروەها ئەو خاوەن کەشتیانەی کە دەیانەوێت کەشتیگەلەکانیان فراوان بکەن و خۆیان لە سزاکان بەدوور بگرن، خۆیان لە دۆخێکی خراپدا دەبیننەوە، چونکە کارگەکانی دروستکردنی کەشتی لە کۆریای باشوور و ژاپۆن بەوپەڕی توانایان کاردەکەن و هیچ وادەیەکیان نییە بۆ رادەستکردنی کەشتییە نوێیەکانیان پێش ساڵی ٢٠٢٨ .
خۆسێ سێڤرین وتی لە نزیکەوە چاودێری دەرئەنجامی بڕیارەکەی فەرمانگەی بازرگانی دەکات، کە چاوەڕوان دەکرێت لە هەفتەکانی داهاتوودا دەربچێت، ئاماژەی بەوەشکرد: “نەبوونی دابینکردنی ناوخۆیی بەو مانایەیە کە ئەو 16 هەزار تۆن بۆری پۆڵایە هێشتا پێویستە بۆ پڕۆژەی لویزیانا، و دەبێت گرێبەستەکە تێپەڕێت”.
ڕاپۆرتی بلومبێرگ
