لە بەیاننامەیکی ١١ خاڵیدا وەزارەتی نەوتی عێراق وەڵامی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستانی دایەوە ناسراو بە APIKUR کە رۆژی ٢٠٢٣/٣/٢٣ بڵاوی کردبووە وە تیایدا کۆمەڵەکە ئاماژەی بەزیانەکانی راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێم کربوو . هەروەها ئەپیکیور باسی ئەوەدەکات کە حکومەتی عێراق هەنگاوی پێوویستی نەگرتووەتە بەر بۆ دەستپێکرنەوەی هەنارەی نەتی هەرێم.
راگەیاندراوەکەی وەزارەتی نەوت راگەیاندنەکەی کۆمەڵەکە بە دەستوەردان لە سەروەری وڵات لێکدەداتەوە و ئەوان تۆمەتبار دەکات بە پابەند نەبوون بە یاسا وپێشێڵ کرنی یاسا پەیڕەوکراوەکانی عێراق
دەقی ڕاگەیاندراوەکەی وەزارەتی نەوتی عێراق:
وەزارەتی نەوتی فیدراڵی پێداچوونەوەی بە بەیاننامەیەکدا کرد کە لەلایەن لایەنێکەوە کە ناوی خۆی ناوە (کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان “ئەپیکۆر”) لە بەرواری ٢٠٢٤/٣/٢٣ دەرچووە، لە بەیاننامەکەدا شێواندنی ڕاستییەکان و کۆمەڵێک هەڵەی تێدابوو. لەمبارەیەوە وەزارەت دەیەوێت ئەمانەی خوارەوە ڕوون بکاتەوە:
-
ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی بۆری عێراق- تورکیاوە لە مانگی ئازاری 2023 بەهۆی بڕیارێکی تورکیاوە بوو کە لە ئەنجامی دەرکردنی بڕیارێکی ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لەلایەن ژووری بازرگانی پاریسەوە لە بەرژەوەندی عێراق بوو. هەناردەکردنەکە لە ئەنجامی بڕیارێکی فیدراڵی عێراق نەوەستا – بۆ یەک ڕۆژ یش – . دوای زیاتر لە شەش مانگ و دانوستانی گرنگ بە سەرۆکایەتی ئەم وەزارەتە لە کەمترین ماوەدا لەگەڵ لایەنی تورکیا، گەیشتنە دەستپێکردنەوەی بۆرییەکە و چارەسەرکردنی ئەو کێشە تەکنیکیانەی کە لە ئەنجامی داخستنیەوە هاتە ئاراوە، حکومەتی فیدراڵی گەورەترین زەرەرمەندە لە وەستانی هەناردەکرد بە هۆکاری پەیوەست بە سیاسەتی سەروەری نەوت و هەندێ شتی تر.
-
یەکێک لە هۆکارە گرنگەکانی وەستانی هەناردەکردن لە ئێستادا دوودڵی کۆمپانیا بیانییەکانە کە لە هەرێمی کوردستانی عێراق کاردەکەن بۆ ئەوەی بە فەرمی بەرهەمەکانیان ڕادەستی حکومەتی هەرێم بکەن بۆ ئەوەی هەناردە بکرێن بەپێی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی کە کارپێدەکرێت ، و ئەمەش ئەو کۆمپانیایانە دەگرێتەوە کە دەچنە ناو ئەو کۆمەڵەیەی کە لە سەرەوە باسمان کرد. دەتوانرێت لە ماوەیەکی کورتدا هەناردەکردن دەستپێبکاتەوە ئەگەر ئەو کۆمپانیایانە بە پێی یاسا ئەو نەوتەی بەرهەم هێنراو لەو کێڵگەکانی هەرێمەوە ڕادەست بکەن.
-
پێشتر حکومەتی فیدراڵی و ئەم وەزارەتە بە پەرۆشەوە هەوڵیانداوە بۆ تێپەڕاندنی هەموو ئاستەنگەکان بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن، هەروەک لە ناوەڕۆکی ژمارەیەکی زۆر لە نوسراو و نامەی فەرمی و کۆبوونەوە و بڕیاری پەیوەندیدار لە ماوەی ساڵێکی تەواودا دەردەکەوێت کە دواهەمینیان نامەی ژمارە (480)مان بوو لە ٢٠٢٤/٣/١٨. کە پێویستی گەیاندنی ئەو نەوتەی لەخۆگرتبوو کە بەڕاستی لە هەرێم بەرهەم هێنراوە بە مەبەستی هەناردەکردنی. ئەم وەزارەتە هێشتا جەخت لەسەر دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن لە ڕێگەی بۆری عێراق-تورکیا لە زووترین کاتدا دەکات، هاوکات پابەندی بڕگەکانی دەستور و یاسایە.
-
ئەو پەیوەندییە فەرمییانەی کە لەم وەزارەتە دەرچووە، لەوانەش نووسراوەکەی ئێمە کە پێشتر ئاماژەمان پێدا، ئاماژەیان بە ڕاپۆرتەکانی ئۆپێک و سەرچاوە لاوەکییە نێودەوڵەتییەکان کردووە کە لەلایەن ئۆپیکەوە پەسەندکراون، کە بوونی بەرهەمهێنانی نەوت لە ناوچەکەدا پشتڕاست دەکەنەوە بە بڕی (200-225 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا). )، بەبێ ئاگاداری و رەزامەندی ئەم وەزارەتە. پابەندنەبوون بە سیاسەتی گشتی نەوت کە لەلایەن حکومەتی فیدراڵی پەسەندکراوە، ناوبانگی عێراق و پابەندییە نێودەوڵەتییەکانی دەخاتە مەترسییەوە، هەروەها لایەنەکان بەرپرسیار دەکات لە پێشێلکارییەکان لە هەموو دەرئەنجامە یاساییەکان.
-
ئەو گرێبەستە گوماناویانەی لە نێوان کۆمپانیا نەوتییەکانی هەرێمدا کاردەکەن و وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم بەهیچ شێوەیەک لەلایەن حکومەتی فیدراڵی و نە وەزارەتی نەوتی فیدراڵیەوە پەسەندنەکراون، چونکە بنەمایەکی دەستوری و یاسایی دروستیان نییە. زیاتر لە دە ساڵە ئەمە هەڵوێستی حکومەتە فیدراڵییە یەک لە دوای یەکەکان و وەزارەتی نەوت بووە. لەگەڵ بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی ژمارە (59/فیدراڵی/2012 و یەکگرتوو ژمارە 110/فیدراڵی/2019) لە ٢٠٢٢/٢/١٥ یەکدەگرێتەوە. دوای ئەوەی دادگای فیدراڵی بڕیاری کۆتایی خۆی دەرکرد کە پابەندکەرە بۆ هەموو دەسەڵاتەکان، جگە لە پابەندبوون بە بڕیارەکەوە، ئیتر بوار بۆ گفتوگۆ نەماوە.
-
ئەم وەزارەتە پێشتر داوای لە حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیا نەوتییەکانی کە لەهەرێم کار دەکەن کرد کە کۆپی تەواوی سەرجەم ئەو گرێبەستانەی کە لە سەرەوە ئاماژەیان پێکردووە بدەنێ بە مەبەستی لێکۆڵینەوەلێیان و گەیشتن بە گرێبەستی نوێ بە پێی دەستوور و یاسا و باشترین سیاسەتەکانی ئەم وەزارەتە کە لەگەڵ کۆمپانیا گەورە نێودەوڵەتییەکان پەیڕەوی لێدەکات، بەڵام گرێبەستە داواکراوەکان نەگەیشتوونەتە دەستمان. چۆن دروستە داوا بکرێت کە ئەم وەزارەتە پابەند بێت بەو گرێبەستانەی کە نەیبینیوە و دانی پێدا نەناوە، و لە پرەنسیپدا پێچەوانەی بڕیارە دادوەرییە ڕوون و پابەندکەرەکانن؟
-
یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی ژمارە (13)ی ساڵی 2023 دەرچوو، و لە ٢٠٢٣/١/١ کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە، و (مادەی 12/دووەم/ج) بڕگەیەکی لەخۆگرتبوو بۆ حیسابکردنی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە کە یەکسانە بەو ڕێژەیەی کە دراوە لەلایەن ئەم وەزارەتە لە گرێبەستەکانیدا.تێکڕای تێچووی بەرهەمهێنان (6.9 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک)، لەکاتێکدا کۆمپانیاکانی کارکردن لە هەرێمدا داوای سێ هێندەی ئەم بڕە پارەیە دەکەن (بەبێ کرێی گواستنەوەش کە زیادەڕەوی زۆری تێداکراوە) وەک یەکێک لە کۆمەڵێک مەرج بۆ دەستپێکردنەوەی راسەستکردنی نەوتی بەرهەمهاتوو. ئەوەی کە ئەنجومەنی نوێنەران داوایکرد کرد ڕێژەی وەزارەتی نەوت پەسەند بکات. ئەوە بوو کە نە ئەنجومەن و نە هیچ لایەنێکی فیدراڵی لە گرێبەستەکان ئاگادار نەکراونەتەوە، وەک پێشتر باسمان کرد. ئەو تێچوونانەی کە کۆمپانیاکان داوای دەکەن بریتین لەوەی کە پێی دەڵێن دانەوەی قەرزەکانی پێشوو کە بڕەکەی ملیارەها دۆلار بووە، کە بڕە پارەیەک کە لەلایەن حکومەتی فیدراڵیەوە نادیارە و لەگەڵ رێکارەکانی قەرزکردندا ناگونجێت بەپێی دەستوور و یاسا کارپێکراوەکان.
-
چەندین جار ڕوون کراوەتەوە کە ئەم وەزارەتە ناتوانێت یاسای بودجە و یاسا کارپێکراوەکانی تر پێشێل بکات، ئەمە جگە لەوەی ئاماژە بەوە دەکات کە زیادەڕەوییەکی بەرچاو لە تێچوونەکاندا هەیە کە لە بڕگەی پێشوودا ئاماژەی پێکراوە. ئه م وه زاره ته پێشتر به فه ڕمی ده ستپێکردنه وه ی ده ستبه جێی هه نارده کردنی به گوێره ی یاسا له ڕێگه ی بۆرییه کانی عێراق- تورکیا پشتڕاست کردووه ته وه ، هاوکات دانوستانی بۆ گه یشتن به چاره سه ڕێکی گشتگیر و کۆده نگی به شێوه یه ک که به ڕژه وه ندی گشتی به ده ست بهێنێت. بەڵام کۆمپانیاکان بەردەوامن لە خۆبەدوورگرتن و ڕیگریکردن تەنها بەمەرجێک نەبێت کە پێشوەختە ملکەچی ئەو مەرجانەی ئەوان بین کە سەرپێچی یاسان و ئەمەش لە هیچ بارودۆخێکدا قبوڵ ناکرێت.
-
حکوومەتی عێراق پێشتر لە ئاستە بەرزەکاندا پێشوازی لە نوێنەری کۆمپانیا نەوتییەکانی کە لە هەرێمدا کاردەکەن کرد وەک ئاماژەیەکی نیەتپاکی بە ئامانجی دۆزینەوەی چارەسەری یاسایی قبوڵکراو، هەروەها ئەم وەزارەتە پێشتر بانگهێشتی ئەو کۆمپانیایانەی کردوە بۆ کۆبوونەوەکانی دانوستاندن بە مەبەستی دۆزینەوەی چارەسەری دادپەروەرانە، و ڕێکاری دادوەری بەردەوامی لە دژی کۆمپانیاکانی راگرتووە بە مەبەستی پێدانی مۆڵەت بۆ چارەسەری کۆدەنگی، بەڵام هەڵوێستی کۆمپانیاکان بەبێ نەرمی و گۆڕانکاری ماوەتەوە.
