ڕێبین فەتاح
بەپێی ئەزموون و شارەزایی خۆم، ڕێککەوتن لە نێوان حکوومەتی هەرێم و بەغدا لە دۆسیەی نەوت، نەک هەر ئاسان نییە، بەڵکوو نزیکە لە ئەستەم.
ئەوەی لەم قۆناغەدا زۆر لە شارەزایان و کارەکتەرە سیاسییەکان وەک بنەمایەک بۆ باوەڕبوون بە ئەگەری ڕێککەوتن وەریدەگرن، پێوەستە بە لاوازبوونی حکوومەتی هەرێم لە ئاستی ناوخۆ، لە پێوەندیی لەگەڵ عێراق، لە ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا.
بیرکردنەوەکە لەسەر ئەو بنەمایەیە کە هەرێم لاواز بووە و کەوتووەتە دۆخێکی “نەخوازراو”ەوە، لەبەرئەوە “بەناچاری” مل بۆ ڕێککەوتن دەدات. تێگەیشتن لەوەی هەرێم لە دۆخێکی نەخوازراو و ناچارانەدایە، وا دەکات بانگەشەکە تا ئەو ئاستە درێژببێتەوە، کە هەرێمی کوردستان لە پێگەی ڕێککەوتن نییە، بەڵکوو تەسلیمبوون. ئەو ئاڕاستەیە ڕادەستکردنی نەوت درێژ دەکاتەوە بۆ خۆڕادەستکردنێکی سیاسیی.
ئەوەی لەم ڕۆژانە و لە چەندین ساڵی ڕابردووشدا تێبینی دەکەین، دۆسیەی نەوت زۆر بە خراپی لە ململانێی نێوان هێزە سیاسییەکانی ناوخۆی کوردستان بەکارهێنراوە و دەهێنرێت. بەکارهێنانەکە بە ڕادەیەکە کە تەسلیمبوون بە بەغدا بە ئاسانتر، ڕەواتر و واقیعیتر دەبینێت لە ڕێککەوتن لە ناوخۆدا. ئەوە بیرکردنەوەیەکی غەمناکە. چیتر هێزە سیاسییەکان لانیکەم یەکگرتوویی و کۆدەنگییەک کە لە قۆناغی نووسینەوەی دەستووری نوێی عێراق لە بەرگریی لە دەسەڵاتەکانی هەرێم لە بەڕێوەبردنی نەوت پیشانیان دا، لە ساڵانی ڕابردووەوە، کۆدەنگییەکە زۆر بە خێرایی بۆ پەرتەوازەیی گۆڕا.
ئێمە لەناوخۆی هەرێمی کوردستاندا بەڕێوەبردن و وەبەرهێنانێکی سیاسی پڕ هەڵە و شکستیمان لە دۆسیەی نەوتدا کردووە. بەکارهێنانی نەوت لە ململانێی ناوخۆ؛ خۆقایمکردن و وەلانان، کە پێناسەی بەرژەوەندی تایبەت دەکات لەجێی بەرژەوەندیی کوردستانی و نیشتمانی، دۆخێکی نائومێدکەریی دروستکردووە.
گوتاری سیاسییەکان کە باڵی بەسەر بیرکردنەوە و تێگەیشتنی زۆرینەدا کێشاوە، نەک میدیاکان، بەڵکوو زۆر لە شارەزا و ئەکادیمییەکانیش لەژێر کاریگەریی گوتارە سیاسییەکەدا نقەنقیانە. دەرئەنجام هەڵوەستەکردن لەسەر بنەڕەتی ناکۆکییەکانی هەولێر و بەغدا بۆ چڕکردنەوەی هەموو سەرنجەکە لەسەر ناکۆکییەکان لەناوخۆی هەرێمی کوردستان گواسترایەوە. تەنیا ساڵانێکی زۆر کەم لەدوای نووسینەوەی دەستووری نوێی عێراق، سەرنج لەسەر بنەڕەتی ناکۆکییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا بوو. دواتر سەرنجدان لە پێوەندیی نێوان هەولێر و بەغدا، بۆ هەڵوەستەکردن لە ناکۆکیی نێوان هێزە سیاسییەکانی ناوخۆی هەرێم گۆڕا. وەبەرهێنانی گوتاری سیاسیی لە دۆسیەی نەوت و گرێدراو بە ململانێی ناوخۆیی سەدان قات لەسەر ئەو گوتارە بوو کە ساڵانی سەرەتا پێوەست بە ناکۆکییەکان لە نێوان هەولێر و بەغدا پەخش دەکرا.
پێش هەر کەس و لایەنێک، حکوومەتی هەرێم و بەدیاریکراوی بڕیاربەدەستانی کەرتی نەوت، بەرپرسی یەکەمن لەو دۆخەی دروست بوو، ئەوان لە سەرەتا و تا دواتریش بێباک بوون بەرانبەر بە ڕای گشتی، لە پاساودانەوەی ئەو سیاسەت و بەرنامەیەی بۆ کەرتی نەوت کاریان لەسەر دەکرد. لە واقیعدا ڕای گشتی هەرێمی کوردستان خرایە ژێر دەست و دەسەڵاتی ئەو گوتارە سیاسییەی لەلایەن بەرپرسانی عێراقییەوە ئاڕاستە دەکرا. میدیاکان ئەوسایش وەک ئێستا، چاوەڕوانی بەرپرسانی حکوومەت و وزەی عێراقی بوو، قسەیەک لەسەر دۆسیەی نەوتی هەرێم بکەن! بەغدا هەموو کات “سەرچاوە”ی ئەو هەواڵ و زانیارییانە بووە لە میدیاکانی ئێمەدا پێوەست بە نەوت بڵاوکراونەتەوە و لە ئاستێکی زۆر لاوازیشدا گوتاری بەرپرسانی کەرتی وزەی کوردستان هەبووە. دەرئەنجام گوتارێکی عێراقییانە پێوەست بە کەرتی نەوت لەسەر ڕای گشتی کوردستان جێکەوتووە. لەکاتێکدا گوتاریی کوردستانی یان نەبووە یان ئەوەندە لاواز و کەمخوێن بووە، کە توانای متمانەپێکردنی نەبووە. ئەوە لەپاڵ واقیعێکی خراپ لە بەڕێوەبردنی کەرتی نەوت و داهات کە ئەوەندی دی کاریگەریی نەرێنی لەسەر ڕای گشتی دروست کردووە.
هەر چۆنێک بێت، ئێستا کە وا دەردەکەوێت خاڵە گرنگەکە پێوەست بێت بە ڕێککەوتن لە نێوان حکوومەتی هەرێم و عێراق لەسەر کەرتی نەوت، من جارێکی دی پاتەی دەکەمەوە کە ئەگەرەکانی ڕێک نەکەوتن گەلەک زیاترن لە ئەگەرەکانی ڕێککەوتن.
ئەوە دەکەمە دەرفەتێک بۆ بیرخستنەوەی هەڵوێست و خوێندنەوەکانی خۆم لە هەموو وێستگەکانی پێشوو کە تیایدا باس لە ڕێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا لە کەرتی نەوت کراوە. ئەو کاتانە و ئێستایش پێم وایە کە جگە لە ڕێککەوتنی کاتی و لاوەکی، دەرفەتی ڕێککەوتنی بنەڕەتی زۆر نییە. مەسەلەی ڕێککەوتن لە کەرتی نەوت هەر تەنیا کێشەی یاسایی نییە، وەک ئەوەی پێمان وا بێت بە دەرکردنی یاسای نەوت و گازی عێراق چارەسەر دەبێت، هەر تەنیا کێشەیەکی تەکنیکیش نییە یان کێشەیەکی گرێدراو بە ژێرخانی دامەزراوەیی و بەڕێوەبردن لە کەرتی نەوتی عێراق و کوردستاندا، کە خودی ژێرخانی بەڕێوەبردن لە کەرتی نەوت و گازی عێراق بەخۆی کێشەیەکی زۆر گەورەیە و لە داهاتووشدا بۆ هەمووان ڕوون دەبێتەوە.
کێشەی بەڕێوەبردنی کەرتی وزە لە عێراق کێشەیەکی سیاسییە، پێش هەر شتێک. ئەوکاتەیش دەتوانین باوەڕ بە ڕێککەوتن لەو کەرتەدا بکەین، کە هیچ کێشەیەکی سیاسیی لە عێراق، لانیکەم لە نێوان هەولێر و بەغدا نەما. کێشەی سیاسیی لە عێراق قوڵ و بنەڕەتییە، پێوەست بە کورد دەشێت بە تەسلیمبوون و ئاشتبەتاڵی سەرکردایەتی سیاسیی، سست و لاواز بێت، بەڵام کۆتایی نایەت. ئەوە زۆر گرێدراوە بە بوون و ئامادەیی کوردەوە لە عێراق.
لە کۆتاییدا، دەبێت پاتەی بکەینەوە، لەم قۆناغەدا ڕێککەوتن(بەدڵنیایی کاتی و لاوەکی دەبێت) لە نێوان بەغدا و هەولێر، زیاتر لەوەی لە بەرژەوەندی عێراق بێت، لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان دەشکێتەوە، ئەگەر بڕیاربەدەستانی هەرێم بەڕاستی خەمێکی کوردستانی و نیشتمانیان هەبێت؛ ئەگەر پێش بەرژەوەندی خۆیان، ڕەچاوی بەرژەوەندی گشتی بکەن! لە هەموویشی گرنگتر ئەگەر خەڵکی کوردستان لەدەرەوەی مەعمەعە و گوتاری پۆپۆلیستی و دەستخەڕۆکەریی سیاسیی، بیر بکەنەوە و ڕۆڵی کارای خۆیان لە ئاڕاستەکردنی بڕیار و سیاسەتی گشتیدا بگێڕن.
کاتی ئەوەیە، هاووڵاتییانی کوردستان واقیعبینانە، پەرۆشانە و کارایانە بەشداری بکەن لە دروستکردنی بڕیاردا. خەڵک نابێت نائومێد و دۆشداماو بمێنێتەوە. هەبوونی ئومێد بۆ گۆڕانکاریی لە بەرژەوەندی گشتیدا، لەجیاتی کۆمەڵگایەکی پاسیڤ و ناکارا، کۆمەڵگایەکی چالاک و کارا دروست دەکات.
