لە بلوومبێرگەوە وەرگێڕدراوە بۆ ڕوونبین
پێدەچێت پلانەکانی ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی ڕووسیا بۆ فشارخستنە سەر ئەوروپا لە ڕێگەی بەکارهێنانی وزە وەک چەکی فشار، لانیکەم بۆ ئێستا کاڵببنەوە.
کەشوهەوای لەبار و کۆمەڵێکی بەرفراوانی دابینکەری وزە و هەوڵەکان بۆ کەمکردنەوەی خواست و هەروەها یەدەگ و ئەمبارەکانی گاز نزیکە لە پڕبوون ئەمانە بەسەریەکەوە هۆکارو یارمەتیدەرن بۆ دابەزینی نرخەکان بۆ ئاستی پێش جەنگ.
دوای ئەو گۆڕانکارییە توندەی لە ماوەی مانگی ڕابردوودا ڕوویدا، ڕەنگە ئەوروپا خراپترین قەیرانی تێپەڕاندبێت.
ئەو کۆمەڵە بارودۆخە – لەنێویاندا کێشەکانی چین سەبارەت بە Covid کە کێبڕکێ بۆ ناردنی گازی سروشتی شلکراوە LNG سنووردار دەکات – دەکرێت ئەوروپا لە لێواری هەڵاوسان دوور بخاتەوە، ئاسۆی ئابووری ئەوروپا سەقامگیر دەکات و کرێملین کەمتر کاریگەری لەسەر هاوپەیمانەکانی ئۆکرانیا بەجێدەهێڵێت.
لە کاتێکدا شەپۆلی سەرما یان پچڕانی گەیاندن دەتوانێت بازاڕەکانی وزە بخاتە ناو پشێوییەوە، ئێستا گەشبینیەکان زیادیکردووە بەوەی ئەوروپا دەتوانێت ئەم زستانە و زستانی داهاتووش تێپەڕێنێت.
ڕۆبێرت هابێک، وەزیری ئابووری ئەڵمانیا، کە ئەندازیاری سەرەکی وەڵامدانەوەی وڵاتەکەی بۆ روبەروبونەوەی قەیرانی وزەیە، لە میانی گەشتێکیدا بۆ نەرویج (ئەو وڵاتەی کە جێگەی ڕووسیای گرتووەتەوە وەک گەورەترین دابینکەری گاز بۆ ئەڵمانیا)، ڕایگەیاند”مەترسی داڕمانی ئابووری تەواو، و داڕمانی بنەڕەتی پیشەسازی ئەوروپی، ڕێگری لێکراوە “.
ئەم قەیرانە کە بەهۆی لەشکرکێشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆکرانیا لە مانگی شوباتی ڕابردوودا سەریهەڵدا، لە ئێستاوە نزیکەی یەک ترلیۆن دۆلاری لە بەرزبوونەوەی نرخی وزە لە سەر ئەوروپا کەوتووە. حکومەتەکان زیاتر لە ٧٠٠ ملیار دۆلار هاوکارییان پێشکەشکرد بۆ یارمەتیدانی بازرگانان و بەکارهێنەران بۆ هەڵمژینی ئەو زەربە بەهێزەی بەهۆی بەرزبونەوەی نرخەوە توشی بوون. هەروەها پەلەیان کرد بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستنیان بە وزەی ڕووسیا بەتایبەتی گازی سروشتی.
یەکێتی ئەوروپا چیتر خەڵوز و نەوتی خاو لە ڕوسیا هاوردە ناکات و ناردنی گازیش بەشێوەیەکی بەرچاو کەمکراوەتەوە. یەکێتییەکە بە زیادکردنی پێداویستی لە نەرویج و هاوردەکردنی گازی سروشتی شلکراوە LNG لە قەتەر و ئەمریکا و بەرهەمهێنەرانی دیکەوە بەشێک لەو بۆشاییە پڕکردۆتەوە.
لە ئەڵمانیا، دامەزراوەی ئەمبارکردنەکان نزیکەی ٩١% پڕن، لە کاتێکدا ساڵێک لەمەوبەر ٥٤% بوو، کاتێک ڕووسیا پێشتر ئەو دامەزراوانەی کەلەژێر کۆنترۆڵیدابوو بەتاڵ کردبووەوە، لەو کاتەوە حکومەتەکەی ئۆلاف شۆڵز، ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، یەکە ناوخۆییەکانی کۆمپانیای گازپرۆم PJSCی بە نیشتمانی کردووە( خۆماڵیکردووە). بۆ پڕکردنەوەی یەدەگەکان بە ملیارەها یۆرۆ خەرج کراوە.
ڕێوشوێنی پاشەکەوتکردنی وزە و کەم بەکارهێنانی لەلایەن دامەزراوە پیشەسازی و ماڵەکانەوە، هەروەها گەرمبوونی پلەی گەرمی مانگی یەک کە لە دەیان ساڵدا کەم وێنە بووە، یارمەتیدەر بووە لەسنوردارکردنی کاریگەرییەکانی کێشەکە .
کلاوس مۆلەر، سەرۆکی ڕێکخەری تۆڕەکانی ئەڵمانیا ڕۆژی هەینی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی گشتی ARD وتی: ئێمە زۆر گەشبینین، کە لە ڕاستیدا لە پاییزدا چاوەڕێی ئەو گەشبینییەمان نەدەکرد. ئاماژەی بەوەشکردووە، “هەرچەندە لە سەرەتای ساڵدا گازی زیاترمان لە دامەزراوەکانی ئەمبارکردندا هەبێت، فشار و تێچووی کەمترمان دەبێت بۆ پڕکردنەوەی لە زستانی داهاتوودا.”
نرخی گازی بنەڕەتی دابەزی بۆ پێنج یەکی ئەو ژمارە پێوانەییانەی کە لە مانگی ئابدا تۆمارکرابوون، سەرەڕای نیگەرانییەکان لەوەی کە نرخە هەرزانەکان دەتوانێت خواست لەسەرسووتەمەنی زیادبکات، بەڵام بەکارهێنانی هێشتا لە دابەزیندایە — لایەنێکی ئەرێنیە بۆ ئابووری لاواز. مۆرگان ستانلی لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاندووە، پێشبینی دەکرێت بەکارهێنانی ئەوروپا لە تێکڕای ساڵی ٢٠٢٣ دا نزیکەی ١٦٪ کەمتر بێت لە تێکڕای پێنج ساڵی ڕابوردوو.
هەروەها بارودۆخی لەبار یارمەتیدەرە بۆ فراوانکردنی توانای وزەی نوێبووەوە.
زیادکردنی وزەی با و خۆر یارمەتیدەر دەبێت بۆ کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی کارەبا بە گاز لە ١٠ لە گەورەترین بازاڕەکانی وزەی ئەوروپا بە ڕێژەی ٣٩٪ لەم ساڵدا، بەپێی ئاژانسی S&P Global.
داینامیک بەجۆرێک گۆڕاوە کە ئێستا بڕێکی زۆرگازی سروشتی شلکراوە LNG دەگاتە دەستمان، بەپێی مۆرگان ستانلی. گەیاندنەکان لە مانگی کانوونی دووەمدا ژمارەیەکی پێوانەیی نوێی تۆمارکرد و پێدەچێت ئەم ڕەوتە بەردەوام بێت.
ئەڵمانیا کە سەردەمانێک گەورەترین کڕیاری گازی ڕووسیا بوو، لەم زستانەدا سێ تێرمیناڵ دەکاتەوە( تێرمیناڵی وەرگرتنی گازی سروشتی شلکراوە LNG و جارێکی تر بە گاز کردنەوەی) و گەورەترین ئابووری ئەوروپا پێشبینی دەکات دامەزراوە نوێیەکانی LNG نزیکەی یەک لەسەر سێی پێداویستییەکانی پێشووی دابین بکات. پێدەچێت دابینکردنی بەردەوام لە سەرچاوە غەیرە ڕووسیەکانەوە ڕێگری بکات لە بەرزبوونەوەی نرخی بازاڕ بۆ بەرزترین ئاستی ساڵی ڕابردوو.
جیاکۆمۆ ماساتۆ، شرۆڤەکاری باڵا و سەرۆکی کەشناسی لە کۆمپانیای وزەی ئیتاڵی Illumia SpA دەڵێت: “ئەو ڕاستییەی کە ئەوروپا توانیویەتی ئەمبارەکانی پڕبکاتەوە، لە ئێستاوە بەربەستی بەررزبونەوەی نرخی بۆ زستانی داهاتوو دروستکردووە”. “چاوەڕوانییەکان گۆڕانکاریان بەسەردا هات کاتێک وڵاتانی ئەوروپا دەستیانکرد بە بەدەستهێنانی پێداویستییەکی زۆر.”
ڕەنگە پڕکردنەوەی یەدەگەکان کەمتر دراماتیک بێت دوای ئەم زستانە. کۆمپانیای مۆرگان ستانلی Morgan Stanley و وود ماکنزیWood Mackenzie Ltd ی راوێژکاری دەڵێن” ئەگەر کەش و هەوا لەباربێت ئەوا تا ناوەڕاستی بەهار ئەمبارەکانی گاز پڕدەبن ، بەوەش دەگاتە دوو هێندەی ئاستی ساڵی ڕابوردوو”.
سەرەڕای پێشهاتە ئەرێنییەکان، هێشتا نرخەکان لە سەرووی تێکڕای مێژووییەوەن و مەترسییەکان هەر ماون. هاوردەکردنی گاز لە ڕێگەی بۆرییەکانی ڕووسیا لەمساڵدا تەنها یەک لەسەر پێنجی ئاستی ئاسایی دەبێت – نزیکەی ٢٧ ملیار مەتر سێجا – و کرێملین دەتوانێت بە تەواوی بیانبڕێت.
ئان سۆفی کۆربۆس، توێژەر لە سەنتەری سیاسەتی وزەی جیهانی لە زانکۆی کۆڵۆمبیا دەڵێت، ئەمە نیشانەی”دابەزینێکی گەورەیە لە بازاڕدا کە پێشتر لە ساڵی ٢٠٢١دا ٤٠٠ ملیار مەتر سێجا بەکاردەهێنا”.
بۆیە گازی سروشتی شلکراوە LNG گرینگ دەبێت بۆ دەستەبەرکردنی پێداویستی پێویست بۆ زستانی داهاتوو و ئەوروپا پێویستی بە ئامادەباشی دەبێت.
بوژانەوەی ئابووری چین دەتوانێت کێبڕکێکان بوروژێنێت، دابینکردنەکان توندتر دەبن تا ئەوکاتەی توانای زیاتر لە ساڵی ٢٠٢٥دا بەردەست دەبێت. هەروەها ڕووسیا توانای ئەوەی هەیە بازاڕەکە تێکبدات وەک یەکێک لە سێ گەورەترین دابینکەرانی سووتەمەنی زۆر سارد(گازی سروشتی شلکراوە) بۆ ئەوروپا.
قەیرانی کەشوهەوا هۆکاربووە لە کەمی خواست لەسەر گەرمکردنەوە تا ئێستا لەم زستانەدا و تادێت شێوازە ناڕێکەکانی کەشوهەوا و گوڕانکارییەکانی کەشوهەوا دەتوانێت ببێتە هۆی سەرما، وەک کەشوهەوای ئەم دواییەی جەمسەری باکوور کە سەرانسەری ئەمریکای گرتەوە. بەپێی وتەی وود ماکنزی، پلەی گەرمی نزم و بەستنی درێژخایەن دەتوانێت ببێتە هۆی کەمبوونەوەی ئاستی ئەمبارەکانی هەڵگرتن تا ٢٠٪ی تواناکانیان.
