توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم بۆ بەرهەمهێنانی نەوتی سپی

شكاری: درەو

پوختە
بۆ سێ ساڵ دەڕوات حکومەتی هەرێمی کوردستان نەیتوانیوە نەوتی سپی بەسەر هاوڵاتیان و خێزانیانی هەرێمی کوردستان دابەشبکات، کە ئەمەش گرفتی گەورەی بۆ بەشێک لە خەڵکی هەرێمی کوردستان دروست کردووە. تا دێت نرخی نەوتی سپی لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان ڕوو لە بەرزبوونەوە دەکات،  زۆرێک لە خێزانەکان توانای کڕینی ئەم پێداویستییە سەرەتاییەیان لەدەست داوە.
لەم ڕاپۆرتەدا، ژمارەی خێزانەکانی هەرێمی کوردستان و بەشە نەوتی پێویستیان و توانای پاڵاوگە ناوخۆییەکانی هەرێم بۆ بەرهەمهێنانی نەوتی سپی و پاڵپشتییەکانی حکومەتی هەرێم بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆ دەخەینەڕوو، کە پوختەکەی بەم جۆرەیە؛
# ژمارەی خێزان لە هەرێمی کوردستان زیاتر لە (1 ملیۆن و 200) خێزانەو ساڵانە پێویستیان بە (240 ملیۆن و 200 هەزار) لیتر نەوتی سپی یە،  بۆ پڕکردنەوەی پیداویستییەکانیان ئەگەر تەنها (1) بەرمیلی (200) لیتری بەکاربەرن.
# چوار پاڵاوگەی نەوتییەکەی هەرێم لە توانایاندایە ساڵانە (446 ملیۆن و 508 هەزار) لیتر نەوتی سپی بەرهەم بهێنن، ئەمەش نزیکەی دوو هێندەی پێداویستی ناوخۆیە.
# پاڵپشتی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان بۆ پاڵاوگەکان ئەگەر تا کۆتایی ساڵ بە هەمان بڕو قەبارەی ئێستا بەردەوام بێت، ئەوا لە سەرجەم ساڵەکەدا، ئەو بڕە نەوتەی بەرهەم دەهێنرێت بریتی دەبێت؛ لە (44 میلۆن و 455 هەزار) لیتر نەوتی سپی و (19%)ی پێداویستی هەرێمی کوردستان دابین دەکات و بڕی (195 ملیۆن و 744 هەزار) لیتری کەمتر دەبێت لە پێداویستیی ماڵان.

یەکەم؛ قەبارەی خێزان و پێداویستی نەوتی سپی لە هەرێمی کوردستان
بەپێی دواین زانیارییەکانی دەستەی ئاماری هەرێم، کە لە شوباتی ساڵی (2021) بڵاوی کردووەتەوە، ژمارەی دانیشتوانی هەرێم و دابەشبونیان بەسەر پارێزگاکاندا بەم شێوەیە بووە؛ 
–    کۆی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم بریتی بووە لە (6 ملیۆن و 171 هەزار و 83) کەس.
–    زۆرترین ژمارەی دانیشتوان لە سنوری پارێزگای هەولێر بوو کە ژمارەیان (2 ملیۆن و 254 هەزار و 422) کەس بووە.
–    ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی بریتی بووە لە (2 ملیۆن و 152 هەزار و 595) کەس. پارێزگاى هەڵەبجەش ژمارەی دانیشتوانەکەی، گەیشتبووە (115 هەزار و455) کەس. واتە هەردوو پارێزگاکە پێکەوە ژمارەی دانیشتوانیان بریتی بووە؛ لە (2 ملیۆن و 268 هەزار و 50) کەس.
–    دانیشتوانی پارێزگای دهۆکیش ژمارەکەی (1 ملیۆن و 648 هەزار و 611) کەس بووە.
لە سەرەتای مانگی چواری ئەمساڵ “سیروان محەممەد – سەرۆکی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان” لە لێدوانێکدا راگەیاندووە: “بەپێی رووپێوێک کە لە ساڵی 2017 ئەنجاممان دا، قەبارەی خێزان لە هەموو هەرێمی کوردستان رووی لە بچووکبوونەیە، بەجۆرێک، قەبارەی خێزان لە پارێزگای سلێمانی (واتە پارێزگای هەڵەبجەش دەگرێتەوە) لە (5.8) ەوە دابەزیوە بۆ (4.6). لە پارێزگای هەولێریش قەبارەی خێزان لە (6.4) ەوە دابەزیوە بۆ (5.1). هەروەها لە پارێزگای دهۆک قەبارەی خێزان لە (7) ەوە دابەزیوە بۆ (6.2).
کەواتە بە هەمان ئەو پێودانگەی سەرەوە پێداویستی هەرێم و پارێزگاکان بۆ نەوتی سپی بەم جۆرەیە؛
–    ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای هەولێر (2 ملیۆن و 152 هەزار و 595) کەسە، ئەگەر دابەشی قەبارەی خێزانی بکەین کە (5.1) کەسە، ئەوا ژمارەی خێزان لە پارێزگاکە دەکاتە (442 هەزار و 44) خێزان، کە لە ساڵێکدا پێویستیان بە (442 هەزار و 44) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (88 ملیۆن و 408 هەزار و 706) لیتر (ئەگەر بەرمیلک یەکسان بێت بە (200) لیتر).
–    ئەگەر ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە یەکسان بێت بە (2 ملیۆن و 268 هەزار و 50) کەس دابەشی قەبارەی خێزانی بکەین کە (4.6) کەسە، ئەوا ژمارەی خێزان لە هەردوو پارێزگاکە دەکاتە (493 هەزار و 54) خێزان، کە لە ساڵێکدا پێویستیان بە (493 هەزار و 54) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (98 ملیۆن و 610 هەزار و 870) لیتر.
–    هەروەها ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دهۆکیش (1 ملیۆن و 648 هەزار و 611) کەسە، ئەگەر دابەشی قەبارەی خێزانی بکەین لەو پارێزگایە کە (6.2) کەسە، ئەوا ژمارەی خێزان لە پارێزگاکە دەکاتە (265 هەزار و 905) خێزان، کە لە ساڵێکدا پێویستیان بە (265 هەزار و 905) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (53 ملیۆن و 181 هەزار) لیتر.
–    بەم پێیەش ئەگەر ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان کە (6 ملیۆن و 171 هەزار و 83) کەسە دابەشی تێکڕای قەبارەی خێزانی بکەین کە (5.3) کەسە، ئەوا کۆی ژمارەی خێزان لە هەرێمی کوردستان بریتیە لە (1 ملیۆن و 201 هەزار و 3) خێزان. کەواتە بەلانی کەمەوە لە ساڵێکدا دانیشتوانی هەرێمی کوردستان پێویستان بە (1 ملیۆن و 201 هەزار و 3) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (240 ملیۆن و 200 هەزار و 575) لیتر (ئەگەر بەرمیلک یەکسان بێت بە (200) لیتر) بۆ پڕکردنەوەی پیداویستییەکانیان بەتایبەت لە وەرزی زستان و سەرمادا. 
لەم بارەیەوە بڕوانە؛ (خشتەی ژمارە (1))

 
دووەم؛ توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بەرهەم هێنانی نەوتی سپی
حکومەتی هەرێمی کوردستان لەساڵی (2009)ەوە، دەستی کردووە بە پەرەدان بە پاڵاوگەی نەوت لە هەرێمی کوردستان، لە (28/8/2013) ڕایگەیاند؛ “بەپێی رێککەوتنێک کە لە ئەیلولی 2012 دا لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی عێراقدا ئەنجامدرا، هەرێمی کوردستان مافی بەدەستهێنانی 17% ی بەرهەمە پاڵێوراوەکانی عێراقی هەیە، لەگەڵ 17% ی نەوتی خاوی عێراق بۆ سوتەمەنی وێستگەکانی کارەبا. بەڵام حکومەتی فیدراڵی ئەم مافەی بەرهەمە پاڵێوراوەکان بە تەواوەتی دابین ناکات بۆ هەرێم”.
بۆیە لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە “لەپێناو بەدیهێنانی خواستی ناوخۆییمان و یارمەتیدان بۆ خزمەتکردنی پێویستیی ناوچەکانی تر، هەرێمی کوردستان گەشە بە کەرتی پاڵاوتن دەدات. لەگەڵ ئەنجامدانی وەبەرهێنانی زیاتردا، توانای پاڵاوتنی هەرێمی کوردستان”.
لە ئێستادا پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان ژمارەیان (4) پاڵاوگەی فەرمییە، پێکەوە ڕۆژانە توانای پاڵاوتنی (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاویان هەیە، بۆ بەرهەمهێنانی پێداویستییەکانی سوتەمەنی و وزە، ئەوانیش بریتین لە؛
1.     پاڵاوگەی کار (کەڵەک یان کەورگۆسک) لە نزیک شاری هەولێر، لەلایەن کۆمپانیای (کار گروپ)ەوە بەڕێوە دەبرێت کە کۆمپانیایەکی ناوخۆییە، لە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (110 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا، بەڵام هەموو توانای خۆی بەکارناهێنێت و ڕۆژانە (50 هەزار) بەرمیل نەوت دەپاڵێوێت.
2.    پاڵاوگەی بازیان؛ لە پارێزگای سلێمانی، پاڵاوگەکە لە سەرەتادا بۆ نەوتی خاوی کەرکوک دروستکرا بوو، بەڵام ئەو کۆمپانیا بیانیەی کە جێبەجێکردنی پرۆژەکەی  پێسپێردرا بوو نەیتوانی کارەکانی تەواو بکات دواتر پرۆژەکە درا بە کۆمپانیای (وزە پێترۆلیەم)ی کوردی سەر بە کۆمپانیای “قەیوان” لە کۆتایی (2009) دا بە سەرکەوتوویی جێبەجێکرا. ئەم پاڵاوگەیە یەکێکە لە پاڵاوگە گرنگەکان لە هەرێمی کوردستاندا، لە ڕۆژێکدا پاڵاوگەی بازیان (40) هەزار بەرمیل نەوت دەپاڵێوێت، چەندین بەرهەمی جیاواز لە نەوتی خاو بەرهەم دەهێنێت.
3.    پاڵاوگەی لاناز؛ یەکێکی دیکەیە لە پاڵاوگە گەورەکانی هەرێمی کوردستان و لە پارێزگای هەولێر و لە ساڵی (2008)ەوە دەست بە ئاست و تەکنیکێکی بەرز بونیاد نراوە،  بەپێی داتاکان لە ئێستادا ڕۆژانە توانای پاڵاوتنی (100 هەزار) بەرمیل نەوتی خاوی هەیە لە ڕۆژێکدا، بەڵام لە ئێستادا (30%) ئەو توانایە بەکاردەهێنێت و کە پاڵاوتنی (30 هەزار) بەرمیل نەوتە لە ڕۆژێکدا و چەندین بەرهەمی جیاوازی نەوت بەرهەم بهێنێت. 
4.    پاڵاوگه‌ی تاوکێ؛ لە کێڵگەی تاوکێ لە پارێزگای دهۆک، کۆمپانیای DNO ی نەرویجی خاوەنی پاڵاوگەیەکی بچووکە کە نەوتی خاو ئامادە دەکات لەپێناو دەستکەوتنی خەسڵەتی هەناردەکردندا، لە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (6 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا.
بەڵام لێرەدا دەبێت ئاماژە بەوە بدەین کە ئەو نەوتە خاوەی پاڵاوگەکانی هەرێمی کوردستان دەیپاڵێون بڕێکی کەمی نەوتی سپی و بڕەکانی تری بریتییە لە بەرهەمەکانی دیکەی نەوت، وەک لە خشتەی ژمارە (2) بەشێوەیەکی ڕێژەیی _واتە دەکرێت بەپێی جۆری نەوتەکە گۆڕانکاری لە بەرهەمەکان ڕووبدات_ ڕوونکراوەتەوە. 

کەواتە سەرجەم پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم کە (4) پاڵاوگەن، ئەگەر بە سەرجەم توانای خۆیانەوە کاربکەن و ڕۆژانە (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو پاڵاوتە بکەن، ئەوا لە ساڵێکدا دەتوانن بڕی (93 ملیۆن و 440 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو بپاڵێون _ئەگەر بەرمیلێک نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر وەک لە ستانداردی جیهاندا دەستنیشان کراوە_ ئەوا لە ساڵەکەدا پاڵاوگەکان توانای پاوڵاتنی (14 ملیار و 856 ملیۆن و 960 هەزار) لیتر نەوتی خاویان دەبێت، لەو بڕەش ئەگەر (3.14%)ی بەرهەمەکەیان بریتی بێت لە نەوتی سپی ماڵان، ئەوا دەریدەخات کە دەتوانن بڕی (446 ملیۆن و 508 هەزار و 544) لیتر نەوتی سپی بەرهەم بهێنن (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) کە نزیکەی دوو هێندەی پێداویستی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانە لە ساڵێکدا. (وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا (240 ملیۆن و 200 هەزار و 575) لیتر نەوتی سپی پێداوستی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانە).

سێیەم؛ پاڵپشتی حکومەتی هەرێم لە پاڵاوگە نەوتییەکان بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ 
بەپێی دواین ڕاپۆرتی دیلۆیت بۆ وردبینی نەوتی هەرێم کە لە مانگی (تەموزی 2022) بڵاوی کردەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی (1ی کانونی دووەمی 2022 تا 31ی ئازاری 2022)، واتە لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا تەنها بڕی (2 ملیۆن و 226 هەزار و 83) بەرمیل نەوتی خاوی ڕادەستی پاڵاوگە نەوتییەکان کردووە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان.
ئەم پاڵپشتییەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ئەگەر تا کۆتایی ساڵ بە هەمان بڕو قەبارە بەردەوام بێت ئەوا لە سەرجەم ساڵەکەدا، پاڵپشتییەکە دەگاتە (8 ملیۆن و 904 هەزار و 332) بەرمیل نەوتی خاو، خۆ ئەگەر هەر بەرمیلێکی نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر بەپێی ستانداردی جیهانی _وەک پێشتریش ئاماژەمان پێدا_ ئەوا پاڵپشتییەکە بە لیتر دەکات (1 ملیار و 415 ملیۆن و 788 هەزار 788)، لەو بڕەش ئەگەر (3.14%)ی لە پاڵاوگەکان نەوتی سپی لێ بەرهەم بهێنرێت، ئەوا تەنها بڕی (44 میلۆن و 455 هەزار 768) لیتری دەمێنێتەوە بۆ پڕکردنەوەی سەرجەم پێداویستییەکانی ناوخۆ (بڕوانە خشتەی ژمارە (4))
بەم پێیەش بەپێی پاڵپشتییەکانی ئێستای حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئەو بڕە نەوتەی بەرهەم دەهێنرێت (19%)ی پێداویستی هەرێمی کوردستان دابین دەکات و بڕی (195 ملیۆن و 744 هەزار و 808) لیتری کەمترە لە پێداویستییەکانی ناوخۆ، ئەگەر تەنها بۆ پێداویستی ماڵان بەکاربهێنرێت و هەر ماڵیک (200) لیتر نەوتی سپی پێ بدرێت.

سەرچاوەکان
–    دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان، ڕاپۆرتی شیکاريی دانیشتوانى هەرێمى كوردستان – عێراق، شوباتی 2021؛ 
https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/kurdistan-population-analysis-report-kurdish-v6-final-corrected-29052022.pdf
–    دیلۆیت، بەرهەمی نەوت و هەناردە و بەکاربردن و داهات لە ماوەی ١ی کانونی دووەمی ٢٠٢٢ تاکو ٣١ی ئاداری ٢٠٢٢ (وەرزی یەکەم)، تەموزی 2022؛
https://govkrd.b-cdn.net/Government%20Open%20Data/Deloitte%20Reports/Deloitte%20Reports%202022/RCOG%20Q1%202022%20Report%20on%20Oil%20and%20Gas%20review.pdf
–    ڕاپۆرتی درەو میدیا، پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان، 28/2/2022؛
https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9777
–    ئاسۆ فیشەگی، دەستەی ئامار: ژمارەی لەدایکبوون لە هەرێمی کوردستان لە کەمبوونەوەدایە، 1/4/2022؛
https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/0104202221