یادگار سدیق گەڵاڵی
ئەمڕۆ دوو ئەندامی بەرێزی پەرلەمان( خاتوو لیزا فەلەکەدین و کاک هێڤیدار ئەحمەد) ڕاپۆرتێکیان لەسەر داهاتی هەرێمی کوردستان نووسییوە وەکو خۆیان دەڵێن دەرئەنجامی بەدواداچوون و وەڵامی پرسیاری پەرلەمانی بووە، بەندە لێرەدا جەخت تەنها لەسەر ئەو بەشە دەکەمەوە کە پەیوەستە بەداهاتی نەوتی هەرێمە وە وتێبینی و سەرنجەکانی خۆمی لەسەر دەنووسم.
لە راپۆرتەکەدا دەڵێن:” هەرێمی كوردستان بەتێكڕا لە ڕۆژێكدا ٤٢٠ هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەكات، پێویستە بۆ خوێنەران ئەوەش ڕوون بكەینەوە كەوا سەرهەڵدانی كێشەی نێوان ڕوسیاو ئۆكرانیا قەیرانێكی وزەی جیهانی بەدوای خۆیدا هێنا، بەهۆی ئەوەی یەكێك لە گەورە كۆمپانیاكانی ڕوسیا بەشدارە لە پڕۆسەی فرۆشتنی نەوتی هەرێم ئەمەش كێشەیەكی كاتی بۆ فرۆشتنی بڕی ٦٠هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بۆ مانگی ئادار دروستكردووە. بۆیە تێكڕای فرۆشی نەوت بۆ مانگی ئادار ٣٦٠ هەزار بەرمیل بووە لە ڕۆژێكدا”.
من لێرەدا بە دوو ئاراستە سەرنجەکانم دەردەبڕم : یەکەم:بەرهەمی نەوت. دووەم: فرۆش و بەبازاڕکردن.
من لێرەدا بۆ بەرچاو ڕوونی باسی ئاستی بەرهەمی کۆمپانیا ڕووسیەکان دەکەم لە نەوتی هەرێم و کاریگەریان لەسەر بەرهەمی هەرێم.
لە هەرێمدا ٢ کۆمپانیای رووسی کاردەکەن (گازپرۆم و رۆزنەفت ) گاز پرۆم لە کێڵگەی گەرمیان و شاکەل وەبەرهێنان دەکات. کێڵگەی شاکەل هێشتا نەگەشتووەتە بەرهەم بەڵام گەرمیان بەرهەمی ٢٤ هەزار بەرمیلێک لە نەتی زۆر سووک دەبێت رۆژانە لە کاتێکدا لەساڵی ٢٠٢٠ دا بەرهەمی ٣٢ هەزار بەرمیل بووە. گازپرۆم پشکی ٤٠٪ ی کێڵگەکەی هەیە و کۆمپانیای وێستێرن زاگرۆسیش پشكی ٤٠٪ و هەرێمیش ٢٠٪ . گەر بەپێی گرێبەستەکانی هەرێم پشکەکان جیابکەینەوە ئەوا کۆمپانیا روسییەکە رۆژانە کەمتر لە ٧ هەزار بەرمیل نەوتی بەردەکەوێت لەو کێڵگەیەدا.
سەبارەت بە رۆزنەفت ئەویش لەپێنج کێڵگەدا وەبەرهێنان دەکات بەڵام هێشتا هیچکام لەو کێڵگانە نەگەشتوونەتە بەرهەم هێنانی بازرگانی، هەروەها خاوەندارێتی ٦٠٪ی هێڵی بۆری نەوتی هەرێمیش دەکات.
لەئێستادا گرفت لەبەرهەمی نەوتی هەرێم نییە و تەنانەت ئەگەر گەمارۆکانیش بەرهەمی کۆمپانیا نەوتییەکانی روسیا لەهەرێمیش بگرێتەوە هێشتا کاریگەرییەکی ئەوتۆی نابێ چونکە وەکو لەسەرەوە ئاماژەمپێدا پشکەکانیان هێندە نییە کاریگەری دروستبکات.
لە هەمانکاتدا چەند کێڵگەیەکی بەرهەم هێنی هەرێم لەماوەی ئەمساڵدا بەرهەمیان بەرێژەیەکی بەرچاو زیادی کردووە، لەوانەش هەریەک لە کێڵگەی شێخان، ئەتروش، سەرسەنگ و هولێر، بەمانایەکی تر بەرهەم ئەگەر زیادی نەکردبێت کەمی نەکردووە و لەماوەی ڕابوردوودا تارادەیەکی باش سەقامگیر بووە .
لە لایەکی ترەوە تائێستا جگە لە بەریتانیا و ئەمەریکا و کەنەدا وڵاتانی ئەوروپا گەمارۆیان نەخستوەەتە سەر نەوت وبەرهەمە نەوتییەکان وگازی ڕوسی، تەنانەت رۆژی چوارشەمە کاتێک روسیا هەناردەی گازی بۆ پۆڵۆنیاو بولگاریا راگرد بە بیانووی ئەوەی روسیا بڕیاریداوە پارەکەی بە رۆبل وەربگرێت لەبری دۆلار یان ئیرۆ ئەو وڵاتانەش بەو بڕیارە نارازین ، بۆیە بینیمان زۆر بەی وڵاتانی ئەوروپا سەرکۆنەی راگرتنەکەیان کرد.
دووەم: فرۆش و بە بازاڕکردن
هەرێمی کوردستان لەماوەی چەند ساڵی ڕابوردودا و ئێستاشی لەگەڵبێت خۆی نەوتی بەرهەم هاتووی دەفرۆشێت و پاشان لە داهاتەکەی پشکی کۆمانیاکانی بەرهەم هێنی نەوتی لێ دەدات( راپۆرتی کۆمپانیاکانی نەوت و لێدوانی بەرپرسانی هەرێـم) جگە لەو نەوتەی پێشەکی پارەکەی وەرگرتووە ئەویتر بەنرخی رۆژ بەداشکاندن لەبازاردا دەفرۆشرێت.
راستە قەیرانی سوتەمەنی دروست بووە بەڵام خواستی لەسەر وزە زیاد بووە نرخ بەرزە بەتایبەت بۆ بازاڕی ئەوروپا کە زۆربەی هەرە زۆری نەوتی هەرێم گەر نەڵێم هەمووی بۆ ئەوێ دەچێت. ئەم قەیرانە وایکرد کە کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لەمانگی ئازاردا بەرمیلێک نەوتی کەرکوک بە زیاتر لە ١١٤ دۆلار بفرۆشێت و سوود لەو قەیرانەو زۆری خواست ببینێت. بەڵام لەبری ئەوە ئەم راپۆرتە پێمان دەڵێت نەک هەرێم نەیتوانیوە سود لەودەرفەتە وەربگرێت و داهاتی پێ زیادبکات بەڵکو نەیتوانیوە بەشێك لەبەرهەمەکەی لەبازاردا بفرۆشێت.
دەپرسین چۆنە لەمانگی ئازاردا کۆمپانیا روسییەکە کێشەی بۆ دروست بووە و نەیتوانییوە نەوتی هەرێم بە بازاڕبکات؟ لەکاتێکدا گەمارۆکانی ئەمەریکا بۆسەر کۆمپانیا روسییەکان و بەتایبەت کۆمپانیاکانی وزە( گاز و نەوت) لە بەرواری ١ی نیسانەوە چووە بواری جێبەجێ کردنەوە ، واتە لە مانگی ئازاردا تەنانەت ئەمەریکاش کریاری نەوت و گازی روسی بووە و گەمارۆ لە سەر وزەی روسی نەچوبووە بواری جێبەچێکردنەوە و لەو ماوەیەدا کەشتییە نەوتییەکانی روسیا لە کەناراوەکانی ئەمەریکا لەنگەریان گرتووە.
بەشێک لە نەوتی هەڕیم ئەگەر لە لایەن کۆ مپانیایەکی روسیشەوە بەبازڕ بکرێت هێشتا دەبێت لەمانگی ئازاردا کێشەی نەبوو بێت بەتایبەی کە خواست لەسەر نەوتی ئەم ناوچەیە لەسەرەتای کێشەی روسیا- ئۆکرانیاوە لەزیادبووندایە. گریمان کێشە بۆ کۆمپانیای رۆزنەفت درووست بووە، ئەی باشە ئەی توانای هەرێم لەماوەی ئەم ١٥ ساڵەی هەرێم نەوت بەرهەم دەهێنێت و دەیفرۆشێت نەگەشتووەتە ئەوەی رۆژانە ٦٠ هەزار بەرمیل لەنەوتەکەی لە بازاڕدا بفرۆشێت؟! لەم کاتەدا کە خواستی زۆر لەسەر نەوتی رۆژهەڵاتی ناوەراست هەیە، بەتایبەت نەوتی هەرێـم دەگاتە بەندەری جیهان لەسەر مێدیتەرانە و زۆر نزیکی بازاری ئەوروپایە کە لەهەوڵی جێگرەوەی نەوتی روسیدایە.
لە کۆتایدا دەپرسین ئایا ئێستاش کە لە کۆتایی مانگی نیسانداین هێشتا کێشەی بە بازاڕکردنی ئەو ٦٠ هەزار بەرمیلە چارەسەر نەبووە؟ ئەی باشە داوی ئەو هەموو ساڵە تا ئێستا فێر نەبووبین بازاڕ بۆ نەوتەکەمان بدۆزینەوە ئەی چۆن گاز بەرێوە دەبەین و بازاڕی بۆ دەدۆزینەوە کە وەکو دەزانین پرۆسەی گاز ئاڵۆزترە و کێشە و نفوزی سیاسی زیاتر لەخۆدەگرێت.
