روونبین
د. کاروان حەمەساڵح
(بەشی یەکەم)
پێشەکی:
ئێران و ئەمریکا چەندین ساڵ شەری سارد و هەواڵگریان کرد لەسەر “تۆی فستەق”! بۆیە لەسەر حەوشەی پێشەوەی شیعە لە سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا (عێراق)، لەسەر شەشەم گەورەترین بەرهەمهێنی نەوت لە جیهاندا و پێنجەم ووڵات لە زۆریی ئیحتیاتی نەوتدا کە هەر عێراقە، لەسەر هەرێمی کوردستانەکەشی کە جگە لە نەوتەکەی، ناوچەیەیەکی چاوتێبڕاوە بۆ غازەکەی دوای قەتەر، بە دڵنیاییەوە ململانێ هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیەکانی ئێران و هاوبەشە سیاسیەکانی لەگەڵ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لەسەر ئەو پێگە سیاسی و ئابوری و جوگرافیاییەی عێراق هەروا کورت و ئاسان نابێت.
عێراق بۆ ئێران:
زۆر بە کورتی عێراق بۆ ئێران تەنها پەیوەندی کلتوری و مەزهەبی نایبەستێتەوە، بەڵکو ئەو جوگرافیا گرنگەیە کە بەهۆیەوە بە ئاسانی هاتوچۆی سیاسیی و مەزهەبی و کلتوری و سەربازی دەکات بۆ سوریا و لوبنان.
عێراق سەنگەرێکی ئابوری و سیاسیی ئێرانە بۆ سوککردنی سزاکان لەسەر خۆی.
عێراق بە 42 ملیۆن هاوڵاتیەوە، بازارێکی گەورەی بەکاربەرە کە لە ماستەوە بۆ کارەبا و غاز و کەرتی گەشتوگوزاریی ئاینی و هتد، ڕێک باخێکی سیاسیی و ئابوری و مەزهەبیی ڕازاوەی پێشەوەی ئێرانە.
ئەمریکا و عێراق:
ئەبێت دان بەو ڕاستیەدا بنێین کە ئەمریکا سەڕەرای ئەوەی هێزی یەکەمی سیاسیی و ئابوری جیهانە (تا ئێستا)، بەڵام تا ئاکتێک بەرامبەر ئێران دەکات بە چەندین فلتەری ئیداریی و ئەمنی و سیاسی و توێژینەوەدا دەڕوات، پاشان بڕیاری لێدەدات. چونکە ووڵاتان جیاوازی لە دروستکردنی بڕیار لە دۆخی “موجازەفە” و دۆخی “ناڕوونیی” باش دەزانن. باش لە بەرژەوەنیەکانی ئێران و هاوپەیمانەکانیشی شارەزان و دەشزانن ئێران سەڕەرای هێزە گەورە سیاسییەکەی، بەڵام بە تەنها نیە. خۆ جیهان بینی کە تەنها بۆ ئەوەی ڕێڕەوی غازی ڕووسیا بۆ ئەوروپا نەگۆڕدرێت، ئێرانیش سەرەڕای ووزە، بۆ ئەوەی سنوری مەزهەبەکەی نەشێوێنرێت، بینیمان لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هابەش لەگەڵ ڕووسیا، چۆن بەشار ئەسەدیان ڕزگارکرد و سوریاش گەیشت بەو دۆخە!
کەواتە نە ئێران پاروویەکی ئاسانە، نە ئەمریکا و هاوپەیمانە عەرەبی و جیهانیەکانیش بێ ئاگان لەوە.
عێراق لەسەردەمی ترەمپدا؛ لە سەردەمی ترەمپدا پێکدادانی نێوان ئێران و ئەمریکا گەیشتە لێدانی ڕاستەوخۆ. کە دواجار بە ئامانج گرتنی قاسم سولەیمانی لەلایەن ئەمریکاوە، وە بۆردومانکردنی چەند پێگەیەکی سەربازی و قوسولخانەی ئەمریکای لێکەوتەوە لە لایەن ئێرانەوە.
بۆ یادخستنەوەش، سولەیمانی دوو ئامانجی ستراتیژی لە عێراقدا بەجێ دەگەیاند؛ یەکەم: مانەوەی حکومەت لە بەڕەی ئێراندا و پاراستنی بەرژەوەندیەکانی. دووەم: پاراستنی یەکگرتوویی نێوان کوتلە شیعەکان. بەڵام لەدوای سولەیمانی، ڕێک ئەو دوو ئامانجە کەوتە مەترسیەوە.
دوای ترەمپ و لەسەردەمی بایدندا؛ ستراتیژی نوێ ئەمریکا بوو بە شەری ناڕاستەوخۆی سیاسی و ئابوری لەگەڵ ئێران و هاوپەیمانەکانی بە ڕوسیاشەوە.
ڕاستە ئێران لە زەمەنی شەری داعش لە عێراقدا، وە چەند ساڵێکیش دوای ئەوە گەیشتە لوتکەی بەهێزیی پێگە، کە بە هۆی پێشوازیی هاوڵاتیانی عێراقیی بوو لە هاوکاری سەربازیی ئێران و دواتریش بەهێزبوونی هێزە سەربازیە عێراقیەکانی سەر بە ئێران. بەڵام لە دوای 2018 ەوە، بەتایبەت لە دوای خۆپیشاندانەکانی تشرینی 2019 ەوە دۆخەکە بە دڵی ئێران نەبووە. لە سەنگەری ئەمریکا و سعودیە و ئیمارات و تورکیاوە هەمیشە فشار کراوە بۆ لاوازکردنی پێگەی ئێران و حەلیفەکانی لە عێراق. تا ڕادەیەکیش وەبەرهێنانی سیاسیی و ئابوری و کلتوری ئەو ووڵاتانەش بەرەو هەڵکشان چووە (نموونە: قەتەر ڕایگەیاندووە ئامادەیە بۆ دابینکردنی غاز وکارەبا بۆ عێراق بە نرخی کەمتر لە ئێران. وەبەرهێنانی ئیماراتی و تورکی لە عێراقدا زیادی کردووە، هاوپەیمانە حیزبی و سیاسیەکانیان زیاتر لە جاران پشتیوانی و هاوکاریی دەکرێن). بەڵام ئێرانیش تا ئێستا بە هاوکاری هاو-بەرژەوەندیەکانی “بە بێ سولەیانیی” لەبەرگری سەختدایە، ئەگەر چی تا ئێستا مستەفا کازمیی سەرۆک وەزیران، لەم گرم و گاڵەدا ویستویەتی پەیوەندیە دەرەکیەکانی عێراق لەسەر بنەمای هاوسەنگی لە نێوان ئەمریکا و ئێران و سعودیە و ئیمارات و تورکیا بونیاد بنێت.
(ماویەتی…)
