ئامادەکردنی یادگار سدیق گەڵاڵی
دوای ئەوەی کە ئێستا لە بری خۆشاردنەوە لە کۆڤید ١٩ مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت. ماوەیەکە شوێنە گشتییەکان لە زۆرێک لە وڵاتانی جیهان کراونەتەوە و ژیان بەرەو ئاسایی بونەوە دەچێت، دەرئەنجامیش خواست لەسەر نەوت و بەرهەمە نەوتییەکان بەرەو زیاد بوون دەچێت، لەهەمان کاتدا ترس لە زیادبوونی بەرهەم هێنانی نەوت ئامادەیی هەیە و بە وریاییەوە مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت.
بەپێی دەستپێشخەری زانیاری ڕێکخراوە هاوبەشەکان (Joint Organisations Data Initiative (JODI بەرهەم هێنانی نەوتی ڕوسیا لەمانگی حوزەیراندا زیاتر بووە لە سعودیەو کەمتر بووە لە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بەمەش ڕوسیا پلەی دووەمی گرتووە لە دوای ئەمەریکاوە.
دوای ئەوەی کە وڵاتی سعودیە بڕیاری دا زیاتر لەو بڕەی لەسەری ڕێککەوتن کە نزیکەی ٢,٥ ملیۆن بوو بڕی ١ ملیۆنی تر بەرهەمی کەمی کرد وە بەمە بەرهەمی دابەزی بۆ ٧,٥ ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا.
هەر بەپێی زانیارییەکانی JODI کە هەڵسەنگاندنی بۆ ١٤٠ وڵات کردووە بەرهەمی ڕوسیا لەمانگی حوزەیراندا ٨,٩ ملیۆن بەرمیل بووە، بەمەش پێشی سعودییەی داوەتەوە ، تەنانەت ئەگەر سعودیە ئەو ١ ملیۆنە زیادەیەی خۆبەخشانە کەمی کردووە بەرهەمی بێنێتەوە هەر لە پلەی سێهەمدا دەبێت.
وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لەگەڵ ئەوەی بەرهەمی نزیکەی ٢,٤ ملیۆن بەرمیل ڕۆژانە کەمی کردووە بەراورد بە بەرزترین ئاستی بەرهەمهێنانی بەڵام هەر لە پلەی یەکەمدایە. لە حوزەیراندا بەرهەمی١٠,٨٧٩ ملیۆن بەرمیل بووە، بەرهەم بەرزبوەتەوە بەراورد بەمانگی ئایار کاتێک بەرهەم دابەزی بۆ ١٠ ملیۆن بەرمیل، بەڵام بەپێی زانیاریەکانی بەڕێوەبەرایەتی زانیاری وزەی ئەمریکی eia لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٠ بەرهەمی ئەمەریکا ١٠,٧ ملیۆن بووە کە نزمترین ئاستە لە ساڵی ٢٠١٧ وە .
بە پێی زانیاریەکان کۆمپانیای بەیکەر هیوز Baker Hughes سەکۆکانی هەڵکەندن لە ئەمەریکا بۆ یەکەم جار ئەم هەفتەیە بە دو ژمارەیی زیادی کردووە بە بڕی ١١ سەکۆی هەڵکەندن، بەمەش کۆی سەکۆکانی کە لەکاردان گەشتە ١٨٣ دانە بەڵام بە راورد بە ساڵی ڕابوردوو ٦٦٢ سەکۆ کەمی کردووە.
هەروەها لەکەنەداش ئەم هەفتەیە ٢ سەکۆی هەڵکەندن زیادی کردووە بەمەش کۆی سەکۆکانی هەڵکەندنی گاز و نەوت دەگاتە ٥٦ سەکۆ کە کاردەکەن ، کەنەداش بەراورد بە ساڵی ڕابوردوو ٨٣ سەکۆ کەمترە.
لەلایەکی ترەوە خواست لەسەر نەوت لە چین بەرزبوەتەوە و ئاستی هاوردەکردنی نەوت زیادی کردووە بەتایبەت نەوتی ئەمەریکا. بڕیارە هەناردەی نەوتی ئەمەریکی بۆ چین لەمانگی ئەیلولدا بگاتە ئاستێکی پێوانەیی. بەشێوەیەکی کاتیی ئیمزا لەگەڵ نۆ بارهەڵگری نەوتدا کراوە و ئەگەری گۆڕانکاری تێدا هەیە بەڵام ئەگەر هەمووی باربکرێت ئەوکات کۆی هەناردەی دەگاتە ٣٧ ملیۆن بەرمیل کە بەرزترین ئاستە لەمانگێکدا.
بەپێی قۆناغی یەکەمی ئەو ڕێکەوتنە بازرگانیەی لەنێوان ئەو دوو ووڵاتە ئابوریە زەبەلاحی جیهاندا ئیمزاکراوە لە مانگی کانونی دووەمدا ، دەبێت چین لە ماوەی دوساڵدا بە بەهای ٥٢ ملیار دۆلار وزە لە ئەمەریکا بکرێت.
ڕێکەوتنەکە کێشەی تێکەوتووە ترسی ئەوە هەیە کە چین پابەند نەبێت پێوەی بەتایبەت دوای ئەوەی دۆناڵد ترامپ چینی تاوانبار کرد بە وەی کۆڤید-١٩ ی بڵاوکردوەتەوە.
هۆکارێکی تر کە چین ڕووی کردووەتە نەوتی ئەمەریکا بەپێی لێدوانی یونتاو لیو لێکۆڵەری وزە لە کۆمپانیای ئەنێرجی ئێسپێکتس ئەوەیە، چین دەیەوێت ئەمباری ژانجیانگ پڕ بکات لەنەوت کە ئەمبارێکی نوێ یە و توانای ئەنبار کردنی ٣٢ ملیۆن بەرمیلی هەیە.
بەشێوەیەکی گشتی خواست لەسەر نەوت بەرەو زیادبوون دەچێت لەگەڵ ترسی زیادکردنی بەرهەم.
ئێستا سعودیە شێوازێکی تری مامەڵەکردن بەکار دەهێنێت بۆ کەم کردنەوەی بەرهەم ئەویش بەوەی فشار دەخاتە سەر ئەو وڵاتە ئەندامانەی کە بە تەواوی پابەند نەبوون بە کەم کردنەوەی بەرهەم، تاڕادەیەکی باشیش لەم سیاسەتە سەرکەوتوبووە. هەریەک لە عێراق و نەیجیریا ئاستی پابەندیان لە مانگی ئاب زیادی کردووە بۆ ٨٥٪ بەراورد بە مانگەکانی ئایار و حوزەیران بەرهەمیان کەمی کردووە.
پابەندی عێراق لە ئاستێکی بەرزدایە و بڕیارە ڕۆژانە بڕی ٤٠٠ هەزار بەرمیلی تر بەرهەم کەم بکاتەوە، ئەو ئاستەی عێراق لە پابەند بوون پێشتر نمونەی نەبووە.
بڕیاریش هەرێمی کوردستان پشکی بەر کەوێت لە و کەمکردنەوەی بەرهەمەدا، بەڵام لەبەر ئەوەی هەرێم ناڕوونی هەیە لە ئاستی بەرهەم و پابەندیدا تا ئێستا نازانرێت بەچ ڕێژەیەک بەرهەمی کەم دەکاتەوە.
لەچەند مانگی ڕابوردودا وتوێژ هەبوو لە نێوان هەرێم و بەغداد سەبارەت بە شایستە داراییەکانی هەرێم و پابەندیەکانی هەرێم بەرانبەر بەغدا. چەند گەڕێکی وتووێژ لەو بارەوە کرا، مەلەفی نەوت پشکی شێری بەردەکەوت لە دانوستاندنەکاندا، بەڵام تائێستا هەردوولا نەگەشتوەتە ڕێکەوتنێکی کۆتایی لەسەری.
هەولێر چەند جارێک ڕێککەوتووە لەگەڵ بەغداد بە رادەستکردنی بڕێک لە بەرهەمی نەوت کە ٢٥٠ هەزار بەرمیل بوو لە ڕۆژێکدا، لە بەرانبەر ناردنی پشکی هەرێم لە بوجەی عێراق بەڵام هەولێر نەوتی ڕادەست نەکردوەە و بەغداش نزیکەی ٥٠٪ ی لە بوجە بڕیوە.
چاودێرانی بواری وزەی هەرێم پێیان وایە هەرێم لەبەر ئەوەی پێشتر نەوتەکەی فرۆشتووە ئێستا ناتوانێت پابەندی هیچ بڕە نەوتێکبێت کە بیدات بە بە غداد بۆیە دەڵێت داهاتی ٢٥٠ هەزار بەرمیل ڕادەست دەکەین.
کێشەیەکی تری مەلەفی نەوت لە نێوان هەولێر و بەغدا شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان و قەرزەکانی هەرێمە کە تا ئێستا ڕێک نەکەوتوون لەسەر چۆنیەتی مامەڵە کردن گەڵی.
